Mała księga mądrości według Kahlila Gibrana - ebook

WSTĘP

MĄDROŚĆ – bycie mądrym, zwłasz­cza w roz­po­rzą­dza­niu środ­kami i osią­ga­niu celów, połą­cze­nie doświad­cze­nia i wie­dzy wraz z umie­jęt­no­ścią ich wyko­rzy­sty­wa­nia, wła­ściwy osąd, orien­to­wa­nie się, prze­myśl­ność, zmysł prak­tyczny.

Kah­lil Gibran, ame­ry­kań­ski pisarz libań­skiego pocho­dze­nia znany od stu lat z wymow­nych, zwię­złych strof, które jako motta tra­fiły na tysiące kart z życze­niami i pla­katy, ni­gdy nie usta­wał w poszu­ki­wa­niu pro­stej mądro­ści, która nauczy­łaby nas, jak wieść szczę­śliwe i speł­nione życie. Jego głę­boko emo­cjo­nalne poszu­ki­wa­nia obro­dziły wie­loma naj­bar­dziej pamięt­nymi utwo­rami.

Zbiór „małych ksiąg”, który tra­fia do rąk czy­tel­nika, to świeże spoj­rze­nie na twór­czość Gibrana, uwzględ­nia­jące czyn­niki, które wywarły naj­więk­szy wpływ na jego życie: kul­turę Bli­skiego Wschodu, mistykę przy­rody oraz język arab­ski, w któ­rym myślał. Można bez trudu dowo­dzić, że w latach dwu­dzie­stych minio­nego wieku prze­cięt­nego czy­tel­nika pocią­gał w twór­czo­ści Gibrana egzo­tyczny i zara­zem kla­rowny spo­sób przed­sta­wia­nia regionu będą­cego zagadką. Nie­mal sto lat póź­niej zro­zu­mie­nie tej bli­skow­schod­niej (lub połu­dniowo-zachod­nio­azja­tyc­kiej) zagadki – zwłasz­cza tego, jak inne kul­tury rozu­mieją sens życia – prze­stało być salo­nową roz­rywką, a oka­zało się kwe­stią prze­trwa­nia.

Książka, którą czy­tel­nik dostaje do rąk, trze­cia w kolej­no­ści, zawiera strofy Gibrana na temat mądro­ści życia codzien­nego, spę­dza­nego zarówno w ludz­kiej wspól­no­cie, jak i w osa­mot­nie­niu. Pierw­szy zbiór zawie­rał twór­czość o życiu i natu­rze. Drugi opo­wia­dał o miło­ści i związ­kach mię­dzy­ludz­kich.

Na czym pole­ga­łoby „mądre życie” – tak w cza­sach Gibrana, jak i naszych? Czy „mądrość” to coś głę­bo­kiego, dzie­dzina filo­zo­fów, duchow­nych, spe­ców od roz­woju oso­bi­stego, psy­cho­te­ra­peu­tów? A może tych, któ­rzy mają dość czasu, aby snuć docie­ka­nia? Czy to coś sub­tel­nego, prze­myśl­nego, prze­bie­głego – na przy­kład umie­jęt­ność „mądrego inwe­stora”? Wra­ca­jąc do słow­ni­ko­wej defi­ni­cji powy­żej: co zna­czyłby dziś „zmysł prak­tyczny”, skoro sens tych dwóch słów zmie­nił się dia­me­tral­nie w ostat­nich dzie­się­cio­le­ciach? A w ogóle czego poszu­ku­jemy w życiu?

Pyta­nia te raz po raz powra­cały w krót­kim życiu Gibrana (umarł w wieku czter­dzie­stu ośmiu lat), prze­śla­do­wały go i fascy­no­wały.

Nic dziw­nego. Doro­słe lata roz­po­czął na wygna­niu. W 1895 roku jego matka Kamila ucie­kła z Libanu od ubó­stwa i nie­uda­nego mał­żeń­stwa, zabie­ra­jąc dwu­na­sto­let­niego Kah­lila, jego brata i dwie sio­stry do Bostonu. Dziś nazwa­li­by­śmy ich migran­tami. A jed­nak przez całe swoje życie Gibran czuł silną więź ze swoją dawną ojczy­zną. Pod wzglę­dem kul­tu­ro­wym postrze­gał sie­bie jako „Syryj­czyka” (Syria i Liban nie ist­niały wów­czas jako pań­stwa) i poświę­cił się wyzwo­le­niu swo­jego narodu spod uci­sku i wła­dzy reżi­mów. W cza­sach mło­do­ści Gibrana – a zatem w latach poprze­dza­ją­cych pierw­szą wojnę świa­tową, w jej trak­cie i po jej zakoń­cze­niu – wspo­mniany region świata ogar­nęła walka poli­tyczna. Z początku Gibran miał nadzieję, że wojna położy kres pano­wa­niu Impe­rium Osmań­skiego w jego ojczyź­nie. Ow­szem, tak wła­śnie się stało, lecz poeta i wielu innych było roz­cza­ro­wa­nych ukła­dem Sykes−Picot, narzu­co­nym przez zwy­cię­skie mocar­stwa euro­pej­skie i Ame­rykę w 1916 roku, jesz­cze przed koń­cem wojny, które dla wła­snej korzy­ści podzie­liły rejon na pań­stwa naro­dowe. Wzru­sza­jąco oddał swoje poczu­cie zdrady w krót­kiej iro­nicz­nej przy­po­wie­ści o owcy i jagnię­ciu patrzą­cych na walkę dwóch orłów nad ich gło­wami. Histo­ryjka ta, zaty­tu­ło­wana _Wojna i małe narody_, koń­czy się sło­wami owcy skie­ro­wa­nymi do jagnię­cia:

Jakże to oso­bliwe, dziecko moje, że te dwa szla­chetne ptaki nastają na sie­bie. Czy bez­kre­sne niebo nie jest dosta­tecz­nie duże, aby mogły się pomie­ścić? Módl się, maleń­stwo moje, módl się w głębi serca, aby Bóg zapro­wa­dził pokój pomię­dzy two­imi skrzy­dla­tymi braćmi.

I jagnię modliło się w głębi serca.

Wiele strof, które zna­la­zły się w tym wybo­rze, zawiera kąśliwe i czę­sto pro­ro­cze opi­nie o wła­dzy, reli­gii zin­sty­tu­cjo­na­li­zo­wa­nej, bogac­twie, han­dlu. W prze­ko­na­niu Gibrana wszystko to sta­nowi zdrowy lub nie­zdrowy wyraz ludz­kich dążeń. Na ile świa­do­mie lub nieświa­do­mie wyko­rzy­stu­jemy te potrzeby dla wła­snych ego­istycz­nych celów, prze­są­dza o tym, czy dana insty­tu­cja jest „dobra”, czy „zła”. Jak stwier­dza poeta w zbio­rze zaty­tu­ło­wa­nym _Pia­sek i piana_:

Rządy to ugoda

mię­dzy tobą a mną.

Ty i ja czę­sto się mylimy.

Ozna­cza to, że Gibran nie uzna­wał żad­nego naj­wyż­szego auto­ry­tetu poza ludzką duszą i jej bez­po­śred­nią wię­zią z „Bogiem” – zara­zem odra­dzał zbyt swo­bodne uży­wa­nie tego okre­śle­nia w prze­ko­na­niu, że wiemy, o czym mówimy.

Mądrzej byłoby mniej roz­pra­wiać o Bogu,

któ­rego pojąć nie zdo­łamy,

a wię­cej o sobie nawza­jem,

bo dotąd tylko sięga nasze zro­zu­mie­nie.

Wsze­lako gło­szę wam,

że jeste­śmy tchnie­niem i wonią Boga.

Myśmy Bogiem – w liściu, kwie­cie i czę­sto­kroć w owocu.

Wie­lo­krotne kry­ty­ko­wa­nie ugrun­to­wa­nych insty­tu­cji przez Gibrana zawsze spro­wa­dzało się do zasad­ni­czego pyta­nia: jak żyć? Pró­bu­jąc sobie odpo­wie­dzieć, powra­cał do para­doksu, który nękał go do śmierci. Skoro naj­więk­sze szczę­ście przy­nosi „nor­malne”, pro­ste życie, to jak czło­wiek wraż­liwy tłu­ma­czy sobie poczu­cie wyob­co­wa­nia, które oddziela go od innych? Jak unik­nąć tego „wewnętrz­nego wygna­nia”?

Jed­nym z zapro­po­no­wa­nych roz­wią­zań była rów­no­waga pomię­dzy samot­no­ścią a funk­cjo­no­wa­niem we wspól­no­cie, pomię­dzy cza­sem spę­dzo­nym na ducho­wym odosob­nie­niu a aktyw­nym życiem, jakie Gibran poznał w ame­ry­kań­skim mie­ście na początku XX wieku. Trud­ność w zna­le­zie­niu tej rów­no­wagi widzimy w utwo­rze zaczerp­nię­tym ze zbioru _Sza­le­niec_, zaty­tu­ło­wa­nym _Inny, niż się jawię_. Pierw­sze słowa brzmią nastę­pu­jąco:

Przy­ja­cielu mój, jestem inny, niż się jawię. Wra­że­nie to tylko szatą, którą noszę – utkaną z bacze­niem, by chro­niła mnie przed twoim wścib­stwem, a cie­bie przed moją nie­dba­ło­ścią. Przy­ja­cielu, istota moja mieszka w domu z ciszy i tam na zawsze pozo­sta­nie – nie­do­cie­czona, nie­przy­stępna.

Próby doj­ścia do ładu ze swoim wewnętrz­nym wyob­co­wa­niem – roz­dar­ciem mię­dzy kul­turą libań­ską a ame­ry­kań­ską, mię­dzy indy­wi­du­al­no­ścią a wspól­notą – dopro­wa­dziły Gibrana do źró­deł, które wywarły naj­więk­szy wpływ na jego życie: chrze­ści­jań­stwa bli­skow­schod­niego i sufic­kiego misty­cy­zmu.

Jak stwier­dzi­łem we wcze­śniej­szych czę­ściach tego cyklu, Gibran został wycho­wany w Kościele maro­nic­kim, był człon­kiem odłamu chrze­ści­jań­stwa bli­skow­schod­niego powią­za­nego z rzym­skim kato­li­cy­zmem. Do XVIII wieku w Kościele maro­nic­kim mówiono i odpra­wiano litur­gię w języku syryj­skim, spo­krew­nio­nym z ara­mej­skim Jezusa. Kościoły ara­mej­skie postrze­gały Jezusa, pro­roka z Naza­retu, jako istotę ludzką, „syna Bożego” pisa­nego przez małe „s”, który wypeł­nił swoje powo­ła­nie i wyra­ził boskość w spo­sób wyjąt­kowy, ale osią­galny dla nas wszyst­kich. W tym sen­sie wszy­scy możemy być „dziećmi” Boga, to jest dziećmi „Świę­tej Jed­no­ści” (dosłowne tłu­ma­cze­nie _elaha_, ara­mej­skiego słowa zna­czą­cego „Bóg”; to samo zna­czy rów­nież arab­skie „Allah”).

W wyda­nej w 1928 roku książce _Jezus, Syn Czło­wie­czy_ Gibran przed­sta­wia nam różne posta­cie, zaczerp­nięte z Biblii i cał­ko­wi­cie fik­cyjne, które wspo­mi­nają pozna­nego daw­niej Jezusa. Jan mówi, odno­sząc się do pełni ludz­kiego poten­cjału:

Jezus poma­za­niec był pierw­szym sło­wem, które Bóg wymó­wił do czło­wieka, jakby jedna jabłoń w sadzie zakwi­tła i wydała owoce dzień przed innymi jabło­niami. I w sadzie Boga dzień ten trwał eon.

Wszy­scy jeste­śmy dziećmi Naj­wyż­szego, a poma­za­niec był jego pier­wo­rod­nym, który zamiesz­kał w ciele Jezusa z Naza­retu.

Pisząc o mądrym życiu, Gibran czer­pie rów­nież z tra­dy­cji sufi­zmu. Widzimy to w przy­wo­ły­wa­niu sufic­kiego postu­latu „oducze­nia się”, a więc oczysz­cze­nia umy­słu z opi­nii i wra­żeń, aby wnik­nąć w głę­bię serca, które jest źró­dłem miło­ści i zro­zu­mie­nia. Pod koniec _Pro­roka_ czy­tamy wypo­wiedź Al-Mustafy:

Czymże jest wie­dza słów, jeśli nie cie­niem wie­dzy bez słów? Mędrcy przy­byli do was, aby prze­ka­zać wam swoją mądrość. Ja przy­by­łem, aby wam mądrość ode­brać.

Podob­nie w opo­wia­da­niu _Burza_ nar­ra­tor spo­tyka pustel­nika, który zwraca się do niego nastę­pu­jąco:

Pośród wsze­la­kich próż­no­ści żywota tylko jedno duch miłuje i tylko jed­nego pra­gnie (…). To prze­bu­dze­nie ducha. To prze­bu­dze­nie w wewnętrz­nych taj­ni­kach serca. To prze­można i wspa­niała moc, która wdziera się z nagła w nasze sumie­nie i otwiera nam oczy (…). Ten, który to poznał, wie, że nie­po­dobna odsło­nić tego sło­wami. A ten, który nie poznał, ni­gdy nie zwróci myśli ku nie­od­par­tej i pięk­nej tajem­nicy ist­nie­nia.

Gibran czer­pał rów­nież z pra­daw­nej bli­skow­schod­niej tra­dy­cji Świę­tej Mądro­ści czy też Mądro­ści Bożej, po hebraj­sku _chochma_, po ara­mej­sku _cha­kima_, lepiej zna­nej z jej grec­kiego miana: _sofia_. Okre­śle­nia z języ­ków semic­kich, mogące rów­nież zna­czyć „Święty Sens”, wska­zują zarówno na arche­typ, jak i na wewnętrzną umie­jęt­ność, która pozwala każ­demu z nas odna­leźć sens w para­dok­sach życia i w natłoku wra­żeń zmy­sło­wych zale­wa­ją­cych nas w każ­dej chwili. Utoż­sa­mie­nie się z tą cechą czy figurą reli­gijną – którą wielu wcze­snych chrze­ści­jan wią­zało z Jezu­sem – pozwo­liło Gibra­nowi trak­to­wać samego sie­bie z więk­szym przy­mru­że­niem oka:

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki