Nad Wisłą i Dunajem. Część 2 - ebook

Kitaju: Chin.

Fortuna… — los sprzyja odważnym.

Chłańsk — Gdańsk.

Armament — uzbrojenie.

Interlokutor — rozmówca.

Żywotem: brzuchem.

Nyżkiem: w lewe udo.

W brew — w głowę lub pierś.

„do próżnego i Salomon naleje”.

NIE WIE. Jego niewiedza wcale o moralnym prowadzeniu Władysławowej matki nie świadczy.

Popis — zgromadzenie szlachty powiatowej dla jej spisania w celach wojskowych.

Sokolik — niewielka armatka (falkonet).

Aferowany — tutaj: zaangażowany uczuciowo.

Szot — Szkot. Żebrowski błędnie nazywa Portera Szkotem.

In personam suam — osobiście.

Farfałki — drobnostki bez znaczenia.

Jednego, który nazywał się Boski złożyła u boku jego matki dając epitafium:”Tu leży matka Boska i syn Boski”. Zaraz potem ze Słupcy wyjechała, bo okoliczni wielce jej dokuczali i mówili, że jest „skaranie boskie”.

Palenie tytoniu w XVII w. nazywano piciem.

Philtrum — ogólna nazwa afrodyzjaków.

Dowódcą obrony Kamieńca Podolskiego w 1672 r. był Jerzy Michał Wołodyjowski ( nie Michał Jerzy), który zginął przypadkowo już po kapitulacji twierdzy kiedy nastąpiła nieplanowana eksplozja magazynu z prochem.

Powiedzonko starego fonetycznie brzmiało _kuniahana._

Czasami można. Kiedy we wrześniu 1976 roku rozpoczynałem naukę w Liceum, na rozpoczęcie roku szedłem z mocnym postanowieniem zakochania się. Kochałem się na zabój przez kilka dni, potem inna koleżanka wpadła mi w oko ( zresztą nie tylko mnie). Pozostałem jej wierny aż do matury. Jeżeli czytasz koleżanko te słowa ( a czytasz na pewno), to przeczytaj jeszcze i to: DZIĘKUJĘ.

Sokolik — dla przypomnienia: falkonet, niewielka armata.

Czausz — posłaniec.

Bej — w osmańskiej Turcji tytuł zwierzchnika sandżaku, czyli części ejaletu ( jednostki administracyjnej). Po zdobyciu Kamieńca Podolskiego Turcy utworzyli ejalet kamieniecki.

Mickiewicz w grobie się przewraca…

Postać autentyczna.

W obecnym pana Centkowskiego położeniu chyba nie godzi się nazywać go pułkownikiem.

Urodę wzięła Jasmina po matce, greckiej Pamuka nałożnicy.

Napisane ponad pięćset lat temu Treny jeszcze teraz, w XXI wieku wyciskają z oczu łzy. Mogę sobie wyobrazić tę dziewczynkę w letniej sukience, z kolorowymi wstążkami w warkoczach, jak szczebiocąc przytula się do matczynej spódnicy. Mogę sobie wyobrazić jak szczęśliwy ojciec siedzi na drewnianej ławie i wsłuchany w pszczoły patrzy przed siebie rozanielonym wzrokiem. Nie jestem polonistą. Nie obchodzą mnie heksametry ani rola Kochanowskiego w dziejach literatury polskiej. Obchodzi mnie ból, strata, otwarta mogiła pustki. Mam zapuchnięte oczy. To wszystko z winy Jana.

Tutaj: altana.

Proponuję, aby każdy wyobraził sobie kogoś, kogo za ideał bierze, a jeśli Czytelnik jest kobietą, to niech przedstawi sobie drugą kobietę, której najbardziej zazdrości. Można — dla ułatwienia — spojrzeć na obraz Augusta Renoira pt.”Paryżanka”, przedstawiający Henriettę Henriot.

Tutaj: muzułmanka.

Albo wątroba w brzuchu.

Nie mam pojęcia, czy takie przekonanie zgodne z nauką Kościoła jest. Uważam jedynie, że ani katolicy, ani wyznawcy jakiejkolwiek religii nie mogą Boga na wyłączność anektować. Wiara to jedno, a religia drugie.

Basza topczy — w wojsku tureckim przełożony nad artylerią.

Dla przypomnienia: po zdobyciu Kamieńca Podolskiego Turcy utworzyli ejalet kamieniecki, czyli prowincję, na czele której stał bejlerbej (zwierzchnik, gubernator).

Dla przypomnienia — podczas tatarskiego napadu.

Existit — egzystują, są.

Exemplum — na przykład.

Na visus — z wyglądu.

Kreatura porcelanowa — stworzenie z porcelany.

Taka topola istniała naprawdę. Posadzona przez mojego pradziadka była niemym świadkiem „zadumy na Judahu skale”.

Może. Faktycznie niczego poza obecnością Stachniczka nie pragnęła.

Do prezerwacji… –do „konserwacji” cery.

Zainteresowanym przedstawiam receptę onego specyfiku „in statu nascendi” tj. taką jak w oryginale przeczytałem: ”Samarytanin Miłosierny albo wodka na wszelakie bolenia głowy, descensy, umocnienia Pamieńci, od Powietrza i inszym Roznym Przypadkom bardzo Pomocna y doswiadczona: Wziąć Kminu puł Łota, Gałki muszkatołwy y muszkatołowego Kwiatu, tych zosobna jak czerwony złoty zaważy, bobków łut ieden, kwiatków Rozmarynowych, Szałwiowych, Lewandowych …”dalej nie napiszę, bo nikt przy zdrowych zmysłach będąc, takiej mikstury nie zrobi, bo zkąt tera czerwonego złotego wziąć? Jeszcze tylko notandum: Flaszka bydz powinna mocna, na przykład zwina szampańskiego lub Z inszego, byle butelka mocna była, ktorą pęcherzem należy związać, adla oddechu szpilko przebiwszy(…).

Oczywiście Kochanowski.

Ammamentu — dla przypomnienia: broni.

¹³¹ Kotarza — namiotu.

Rąbek — chusteczka.

Ze szwedami — ze skwarkami.

Preceptora dla… — nauczyciela dla dziewic.

Jakiś „dowcipniś” napisał na murze któregoś zamku w Niemczech: „krol Batory jest na jajca chory, a królowa Anna ma kepstwo jak wanna”. Ktoś inny dopisał: „łżesz polaku, zdrajca, bo krol Batory nie jest na jajca chory a królowa Anna ma kepek jak panna”.

Dorotka — panna swawolna, lekkich obyczajów.

Dla przypomnienia — ćwiczenia wojskowe.

Armament — dla przypomnienia: uzbrojenie.

Responsu — odpowiedzi.

Sputnik — tutaj: współtowarzysz.

Rdzenne cięcie — podstawowe ( z zamachem) w lewe lub prawe udo, albo w podbrzusze.

Dla przypomnienia: nad rzeką Smotrycz leży Kamieniec Podolski.

Woronieck (Woroniecko) to mój wymysł. Nazwę miejscowości urobiłem od nazwiska mojego rówieśnika, właściciela szafy, której skrzypienie brzmi jak najpiękniejsza symfonia.

Z cyframi — z wyhaftowanymi inicjałami.

Autor dedykuje ten fragment Umerto Eco, autorowi książki „Wyznania Młodego Pisarza”.

Autentyczne. Działa, bo od wczoraj nie piję.

Na likowaniu — na leczeniu.

In vino veritas — w winie prawda. (Tutaj w znaczeniu: „wino rozwiązuje języki”).

Wasąg Czernichowskiemu zostawił, jako wynagrodzenie za pieniądze, które od rzeczonego w Trembowli otrzymał.

Trumna.

Pacta sunt servanda — umów należy dochowywać.

Do septembra — do września.

Sacrae conwersationis — świętej rozmowy.

Musiałem napisać ten fragment. Niezależnie od tego czy zgadza się z oficjalną doktryną kościoła rzymskiego, pod zawartymi w nim poglądami ojca Cyryla podpisuję się obiema rękami. Te poglądy są owocem Wielkanocy 2012 r.

Polityka — kij do zapalania i gaszenia świec. Knot i stożkowaty, metalowy kapturek na długim kiju.

Dla przypomnienia — rozmówcę.

Ten marmur jest teraz moim posiadaniu. W Ostii usłyszałem od niego historię niewolnicy Arachne i zakochanego w niej Marka Tuliusza Jogobelli.

Funeralnych — takich, które odnoszą się do pogrzebu.

Sic!

Mam nadzieję, że Czytelnik domyśla się znaczenia. Ułatwiając rozszyfrowanie podaję, że owo językowe udziwnienie odpowiada trywialnemu: wyżej s… niż d… ma.

Ius primae noctis — prawo pierwszej nocy.

Ewangelia wg św. Jana na 10 sierpnia: Jezus powiedział do swoich uczniów: Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: jeżeli ziarno pszenicy wpadłszy w ziemię nie obumrze, zostanie tylko samo, ale jeżeli obumrze, przynosi plon obfity. Ten, kto kocha swoje życie, traci je, a kto nienawidzi swego życia na tym świecie, zachowa je na życie wieczne. A kto by chciał Mi służyć, niech idzie za Mną, a gdzie Ja jestem, tam będzie i mój sługa. A jeśli kto mi służy, uczci go mój Ojciec.

Jakuba Sobieskiego, królewskiego syna, uczestnika wyprawy pod Wiedeń.

Swobodna parafraza listu Jana Sobieskiego do Marysieńki, pisanego au camp. 25 sierpnia 1665r.

Licentia poetica.

Wspominałem już, że nikt się z tej powieści historii nie nauczy. Mimo, że starałem się pozostać wierny realiom i ustaleniom dotyczącym odsieczy wiedeńskiej (co uważny Czytelnik z pewnością zauważy) to w pewnej chwili wymogi fabuły zaczęły z owymi realiami wygrywać ( to też Czytelnik będzie widział).

Od pewnego czasu za królem Janem podążał pachołek z taboretem, przy pomocy którego JM na konia wchodził.

Ks. — księcia.

Dupontowi — Philippe Dupont, inżynier królewski.

Ordre… — porządek, plan batalii.

ks. Hardek — Książę Hardegg, właściciel zamku Stettelsdorf.

Książę lotaryński był kandydatem do tronu.

Miasto nad Dunajem, obecnie dzielnica Wiednia.

Marcin Kątski, generał artylerii koronnej.

Avec une grande — z wielką (ochotą).

Inkomodował — niepokoił.

Ne bery… –nie bierz Wołoszki.

Fragment listu, który Jan III Sobieski mógł napisać do Marysieńki d’Arquien siedząc na korzeniu w Lasku Wiedeńskim.

W Stetteldorf sprzymierzeni ustalili plan bitwy i oddali naczelne dowództwo Janowi III Sobieskiemu.

Łysa Góra to polska nazwa Kahlenbergu.

Elektor saksoński Jan Jerzy III Wettin.

Elektor, który potem został zięciem Sobieskiego.

tzn. Górę Leopolda i Kahlenberg.

Maria Sobieska nie cierpiała żony Lotaryńczyka, wdowy po Korybucie Wiśniowieckim.

Historyk wojskowości Jan Wimmer twierdzi, że Jan III Sobieski poprowadził rycerstwo z Schafbergu, a potem stanął na niewielkim wzgórzu obserwując natarcie na turecki obóz. Takie postępowanie władcy znajduje głębokie uzasadnienie; wodzowie ze wschodu postępowali identycznie. Nie biorąc osobistego udziału w bitwie mogli ze wzniesienia obserwować poczynania swoich i nieprzyjacielskich wojsk.

Według niektórych husarz nie walczył ze skrzydłami na plecach. Skrzydła takie były tylko elementem „munduru galowego”. Według innych było całkiem odwrotnie. Skrzydła miały powodować minorowe nastroje wśród nieprzyjaciół i na dodatek płoszyć nieprzyjacielskie konie. Nie jest dla mnie ważne jak było naprawdę tym bardziej, że wedle narodowej świadomości husarska szarża pod Wiedniem m u s i a ł a być przez skrzydlatych jeźdźców uczyniona.

Tak państwo Sobiescy nazywali swojego syna Jakuba.

Trochę się powymądrzam: bitwa pod Wiedniem to była cała kampania, w której wiekopomny atak polskiej husarii był postawieniem „kropki nad i”. Najpierw Karol Lotaryński ściągnął siły tureckie na lewe skrzydło ( przy Dunaju ) a potem Jan III uderzył na prawym skrzydle i wdarł się do tureckiego obozu. Zasługi Lotaryńczyka nie zmieniają faktu, że to król polski był głównodowodzącym. Wiele bym dał, żeby zobaczyć prowadzoną przez Sobieskiego największą w historii szarżę husarii i kawalerzystów (cesarscy, zajmujący centrum frontu, oniemieli z wrażenia i zachwyceni konie wstrzymali). Mam nadzieję, że ktoś przedstawi tę szarżę na taśmie filmowej i oglądając inscenizację, przynajmniej w ten sposób uczynię zadość swojemu pragnieniu.

(niem. wg zapisu z epoki) — ach, nasz waleczny król.

Kompilacja autentycznego listu króla. Minionek — Aleksander Sobieski. Zbyt mały, aby wziąć udział w wyprawie. Nieskromnie napiszę, że list jest pismem autorstwa Jana Sobieskiego i Grzegorza Kwarciaka.

Kutas — rodzaj pompona na ozdobnym sznurku.

Hrabia — Ernst Ruediger Starhemberg, cesarski generał, dowódca obrony oblężonego Wiednia.

Kara Mustafie, wezyrowi tureckiemu.

Inimicusów — dla przypomnienia: nieprzyjaciół.

Supozycję — tutaj: propozycję, zamysł.

Był on zbudowany na wzniesieniu, które powstało po wczesnośredniowiecznym grodzisku (licentia poetica).

Rzezaniec — kastrat, eunuch.

Ona do końca świadoma nie była jak ją młody uwielbiał. A nawet gdyby wiedziała to i tak ogromu uwielbienia ogarnąć by nie mogła.

W istocie worki one wypełnione były ziarnami kawy, którą zwycięzcy początkowo za karmę dla dromaderów wzięli.

W Rzeczypospolitej van Cempesa Kempowskim nazywano.

Aureliusz Augustyn pochodził z północnoafrykańskiej Tagasty.

Współcześnie niezrozumiały zwyczaj wymierzania sobie siarczystych policzków.

Znak określający, że przy nim osoba majestatu się znajduje.

Być może w rzeczywistości jest inne. Ja je oglądałem w listopadzie późnym wieczorem i wtedy zdało się właśnie takie.

Koło bramy Szkockiej.

Określenie „ten gruba świnia” wziąłem z Pamiętników imć Paska.

Kiedym ostatnio de domo Kuźnicką oglądał, to miała na sobie strój w czerwonym kolorze.

Przedmioty te można dzisiaj na Jasnej Górze oglądać.

Dygresja osobista: ( z żałosnym westchnieniem): Ech…

Deus ex machina. Staśko, odnaleziony przez królewskiego sługę został u Centkowskiego nowym majordomusem.

„Gdy nadejdą dni szczęśliwe (…)”.

Z łaciny: złoty środek.