Nie czekaj na pozwolenie. Jak uwolnić się emocjonalnie od rodziców - ebook

WPROWADZENIE

Wpro­wa­dze­nie

Wszystko, co wzmac­nia poczu­cie odpo­wie­dzial­no­ści, przy­czy­nia się do wyle­cze­nia.

Hel­mut Kaiser, psy­cho­log egzy­sten­cjalny¹

Nasze codzienne lęki

Lęk przed roz­cza­ro­wa­niem kogoś, lęk przed popeł­nie­niem błędu, lęk przed byciem osą­dzo­nym lub porzu­co­nym, lęk, że się komuś prze­szka­dza, lęk przed wyra­że­niem swo­jego zda­nia, swo­ich uczuć… Komu doro­sła osoba taka jak ja mogłaby powie­rzyć swoje codzienne obawy? I od czego mia­łaby zacząć? Od lęku przed swoim cia­łem, wła­snym wize­run­kiem, spoj­rze­niem innych? Lęku przed rodzi­cami, żoną, mężem, a może przed cho­robą, przy­szło­ścią, nie­do­stat­kiem, złymi wybo­rami bądź też przed zaan­ga­żo­wa­niem, miło­ścią, porażką lub samot­no­ścią?

Czy to nor­malne, że na każ­dym kroku widzę nie­zli­czone małe wyzwa­nia, że cza­sem bra­kuje mi pew­no­ści, wiary w sie­bie, odwagi? Jaki doro­sły wyznałby, że wciąż boi się ciem­no­ści, cho­dze­nia spać, natłoku myśli, że lęk budzą w nim pro­wa­dze­nie samo­chodu, tele­fo­no­wa­nie, nuda, zała­twia­nie spraw admi­ni­stra­cyj­nych lub spraw­dza­nie stanu konta?

Czy powi­nie­nem się wsty­dzić, że boję się czer­wie­nić, dukać, wyra­żać swoje opi­nie, być nie­spo­kojny, lękliwy lub zestre­so­wany w oko­licz­no­ściach, w któ­rych „nor­malny” doro­sły wyka­załby się spo­ko­jem i opa­no­wa­niem? A w ogóle jak oni to robią – ci „nor­malni” doro­śli? Czyżby w ogóle się nie bali?

Powiedzmy to sobie od razu: wszy­scy odczu­wają strach, jest on natu­ralny i uży­teczny. Ale o ile strach przed prze­pa­ścią czy agre­syw­nym psem oka­zuje się przy­datny, to strach przed zabra­niem głosu lub przed pale­niem przy rodzi­cach u trzy­dzie­sto-, czter­dzie­sto- czy pięć­dzie­się­cio­latka wydaje się dziwny i nie­współ­mierny.

Prawdę mówiąc, wciąż nie za dobrze rozu­miemy codzienne ludz­kie lęki, bo psy­cho­lo­go­wie inte­re­sują się przede wszyst­kim fobiami, to zna­czy irra­cjo­nal­nymi i nie­kon­tro­lo­wa­nymi reak­cjami poja­wia­ją­cymi się w sytu­acjach nie­sta­no­wią­cych obiek­tyw­nego nie­bez­pie­czeń­stwa (jak lęk przed gołę­biami). Ale co można w takim razie powie­dzieć o stra­chu przed ciem­no­ścią u doro­słych? Trudno jed­no­znacz­nie stwier­dzić, czy to fobia, czy zwy­czajny lęk. I choć Sig­mund Freud podzie­lił lęki na dwie kate­go­rie – do jed­nej zali­cza­jąc fobie, do dru­giej „realne lęki” – łatwo dostrzec, że gra­nica mię­dzy nimi jest cienka. Dla­tego też inni auto­rzy zapro­po­no­wali roz­róż­nie­nie na lęki kon­struk­tywne, czyli te, które poma­gają posu­wać się naprzód, i lęki nie­ade­kwatne – te, które powo­dują zna­czące i trwałe cier­pie­nie i które utrud­niają doświad­cza­nie pełni życia. Pró­bo­wano rów­nież stwo­rzyć kla­sy­fi­ka­cję dzie­lącą lęki na bio­lo­giczne (gdy stawką jest życie), spo­łeczne (na przy­kład publiczne zabie­ra­nie głosu) i egzy­sten­cjalne (na przy­kład strach przed śmier­cią). Jed­nak taki podział nie­wiele wyja­śnia, nie wię­cej zresztą niż roz­róż­nie­nie na lęki dzieci i lęki doro­słych, które w znacz­nym stop­niu się pokry­wają. Być może bra­kuje więc ogól­nego i spój­nego uję­cia naszych codzien­nych lęków, pozwa­la­ją­cego je zro­zu­mieć i poko­nać. Celem tej książki jest wła­śnie przed­sta­wie­nie takiej kla­sy­fi­ka­cji.

Cztery fundamentalne lęki

Na pod­sta­wie obser­wa­cji kli­nicz­nych poczy­nio­nych przeze mnie pod­czas pro­wa­dzo­nych tera­pii, pod­par­tych pra­cami licz­nych psy­cho­lo­gów egzy­sten­cjal­nych pro­po­nuję wyróż­nić cztery fun­da­men­talne kate­go­rie, do któ­rych można zali­czyć lęki znane nam z codzien­nego życia. Pod­czas lek­tury tej książki zoba­czymy, skąd wzięła się taka kla­sy­fi­ka­cja.

Wyróż­niam więc nastę­pu­jące cztery lęki:

- Lęk przed doro­śnię­ciem lub przed fak­tycz­nym przy­ję­ciem sta­tusu osoby doro­słej. Wyni­ka­jące z tego obawy wiążą się z pro­ble­ma­tyką auto­no­mi­za­cji i wyraź­nie sygna­li­zują utrzy­mu­jące się zacho­wa­nia prze­jęte z dzie­ciń­stwa (lęk przed ciem­no­ścią, przed swoim doro­słym cia­łem, przed sek­su­al­no­ścią, przed auto­ry­te­tem swo­ich rodzi­ców, przed cho­robą itd.).
- Lęk przed mani­fe­sto­wa­niem sie­bie lub przed zde­fi­nio­wa­niem sie­bie, przed zaję­ciem okre­ślo­nego miej­sca i roli wśród innych (obawa, że się do tego nie dora­sta, że jest się „oszu­stem” lub „do niczego”, że inni nas nie zaak­cep­tują, odtrącą, że będziemy im prze­szka­dzać itd.).
- Lęk przed dzia­ła­niem (lub pro­blemy z podej­mo­wa­niem decy­zji i dzia­ła­niem), przed for­mu­ło­wa­niem pla­nów i budo­wa­niem wła­snej ścieżki dla sie­bie i poprzez sie­bie (lęk przed podej­mo­wa­niem wybo­rów, przed bra­kiem, przed prze­strze­nią publiczną lub zamkniętą prze­strze­nią, przed zaan­ga­żo­wa­niem, przed przej­ściem do dzia­ła­nia, przed porażką itd.).
- Lęk sepa­ra­cyjny lub lęk przed zaufa­niem więzi z drugą osobą, któ­rym towa­rzy­szą zwłasz­cza lęk sepa­ra­cyjny i lęk przed opusz­cze­niem (lęk przed swo­imi emo­cjami i uczu­ciami, przed samot­no­ścią, obawa, że nie jest się kocha­nym, że zosta­nie się ofiarą agre­sji, zdrady, porzu­ce­nia itd.).

W tych czte­rech gru­pach miesz­czą się wszyst­kie lęki, któ­rych doświad­czamy w codzien­nym życiu. Łączy je wspólne źró­dło – nie­ustanny kon­flikt tlący się w sercu każ­dego z nas, kon­flikt mię­dzy dziec­kiem, któ­rym już nie jeste­śmy, a doro­słym, któ­rym pró­bu­jemy zostać. Po jed­nej stro­nie znaj­dują się nie­upo­rząd­ko­wane siły „popę­dowe”, które dążą do nego­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści, po dru­giej zaś mamy reflek­syjną i świa­domą myśl, która stara się sta­wiać gra­nice.

Ten wewnętrzny kon­flikt na linii dziecko–doro­sły nikogo nie oszczę­dza. Powiedzmy to sobie jasno: praw­do­po­dob­nie nie ma na świe­cie ani jed­nego w pełni doro­słego czło­wieka. Są wyłącz­nie osoby, które boją się mniej niż inne i które być może w mniej­szym stop­niu dają się przy­tło­czyć wąt­pli­wo­ściom i lękom.

We Fran­cji jedna osoba na sie­dem nie umie pły­wać i boi się wody, wiele osób nie umie jeź­dzić na rowe­rze, liczne boją się swo­jego ciała, samych sie­bie, innych ludzi. Każ­dego z nas tra­wią lęki, prze­szka­dza­jąc nam w pro­wa­dze­niu w pełni satys­fak­cjo­nu­ją­cego życia. Wszech­ogar­nia­jące lęki czę­sto wywo­łują poczu­cie bez­sensu, trudne do zde­fi­nio­wa­nia złe samopoczu­cie, wra­że­nie, że krę­cimy się w kółko i że „życie prze­cho­dzi nam koło nosa”. „Gdyby nie strach, był­bym szczę­śliwy!” – mówimy czę­sto. Czy da się z niego wyzwo­lić?

Jak wyleczyć się ze swoich lęków

Jak każdy, ja także bar­dzo czę­sto bałem się cze­goś w swoim życiu. Bałem się potwo­rów ukry­tych pod moim łóż­kiem, bałem się zasy­piać w ciem­nym pomiesz­cze­niu, bałem się samot­no­ści. Prze­sta­jąc być dziec­kiem, zaczą­łem się bać, że moi rodzice umrą, i uda­wało mi się zasnąć jedy­nie dzięki nadziei, że umrę przed nimi. Pod koniec nasto­let­nio­ści, wsku­tek pew­nego wypadku, odkry­łem lęk przed śmier­cią w zbyt mło­dym wieku, przed cho­robą, przed popad­nię­ciem w obłęd. Przez wiele lat mój nie­po­kój się nasi­lał i doświad­czy­łem licz­nych ata­ków paniki (aż pew­nego dnia zatrzy­ma­łem samo­chód na środku ulicy i w try­bie pil­nym zosta­łem zabrany do szpi­tala). W miarę upływu czasu prze­sze­dłem też dwie depre­sje z całym pocho­dem codzien­nych lęków w tle: przed pustką, przed roz­cza­ro­wa­niem, przed nie­po­wo­dze­niem.

Wszyst­kie te lata, od kiedy zosta­łem psy­cho­lo­giem kli­nicz­nym², nauczyły mnie, że da się pozbyć nie­ra­cjo­nal­nych lęków, które nas para­li­żują i zatru­wają nam życie. Jak?

Spraw­dza­jąc, w jakim stop­niu jeste­śmy – lub nie – doro­śli. Nie jest to łatwa sprawa… Być może mój czy­tel­nik będzie musiał czę­sto odwo­ły­wać się do swo­jego poczu­cia humoru, bo nikomu nie spra­wia przy­jem­no­ści kon­fron­to­wa­nie się ze swo­imi sła­bo­ściami. Ale w miarę odkry­wa­nia „czte­rech fun­da­men­tal­nych lęków” i ich źró­deł będzie mógł roz­wa­żyć moż­liwe do samo­dziel­nego prze­pro­wa­dze­nia zmiany, dostrzec, co mógłby zro­bić, by wresz­cie żyć spo­koj­niej.

W tej książce teo­ria prze­plata się z prak­tyką; znaj­dziemy tu wszel­kie moż­liwe lęki lub ich odpo­wied­niki – aż po lęk przed tele­fo­no­wa­niem, czer­wie­nie­niem się, tyciem… i wiele innych. W każ­dym roz­dziale umiesz­czam naj­pierw opis danego lęku i jego źró­deł egzy­sten­cjal­nych, następ­nie podaję przy­kłady kli­niczne (świa­dec­twa pacjen­tów), a wresz­cie pro­po­zy­cje prak­tycz­nych, kon­kret­nych i wypró­bo­wa­nych w tera­pii roz­wią­zań. Wszystko będzie się osta­tecz­nie spro­wa­dzać, jak zoba­czymy, do bar­dzo pro­stej rze­czy: sta­nia się bar­dziej doro­słym i bar­dziej sobą.Dlaczego dorosłość jest tak przerażająca

Gdy byli­śmy nasto­lat­kami, czę­sto sły­sze­li­śmy nastę­pu­jące zda­nia: „Bądź odpo­wie­dzialny!”, „Doro­śnij!”, „Zacho­wuj się jak doro­sły!”. Jaki wynie­śli­śmy z nich prze­kaz? Że od osiem­na­stego roku życia wypada stu­dio­wać, potem pra­co­wać, samemu się utrzy­my­wać, pła­cić podatki, wycho­wy­wać dzieci, dotrzy­my­wać zobo­wią­zań. Ale gdyby doro­słość pole­gała wyłącz­nie na tym, wszy­scy byli­by­śmy doro­śli. Tym­cza­sem wielu z nas, nawet gdy bez pro­ble­mów funk­cjo­nuje w spo­łe­czeń­stwie, nie czuje się w pełni „doro­śle” – mimo peł­no­let­nio­ści, zdol­no­ści do pro­kre­acji i do prze­ję­cia odpo­wie­dzial­no­ści spo­łecz­nej i zawo­do­wej.

Więc czym tak naprawdę jest bycie doro­słym?

Psy­cho­log egzy­sten­cjalny może zapro­po­no­wać nastę­pu­jącą defi­ni­cję: bycie doro­słym to uzna­wa­nie ogra­ni­czeń ludz­kiego losu. Fak­tycz­nie, każdy czło­wiek jest ogra­ni­czony: w cza­sie – bo umrze; w rela­cji z innymi – bo sam przy­cho­dzi na świat i sam z niego odcho­dzi; w swoim rozu­mie­niu egzy­sten­cji – bo nie może wie­dzieć, skąd przy­bywa i dokąd zmie­rza ani co robi na tej ziemi; a także przez swoje wybory, które z koniecz­no­ści są zara­zem rezy­gna­cją.

Zasad­ni­czo wszel­kie nasze lęki mają swoje źró­dło w kon­fron­ta­cji z tymi ogra­ni­cze­niami. Toteż wolimy wypchnąć obawy poza swoją świa­do­mość, ale robiąc to, odma­wiamy peł­nego doro­śnię­cia. Trwamy w myśle­niu w try­bie dziecka.

Śmierć? Wyobra­żamy sobie, że jeste­śmy nie­śmier­telni, lub myślimy o niej, jak naj­mniej się da – co wła­ści­wie spro­wa­dza się do tego samego.

Osa­mot­nie­nie? Psy­cho­log Hel­mut Kaiser pisał, że „życie doro­słego wiąże się z osa­mot­nie­niem total­nym, fun­da­men­tal­nym, wiecz­nym i nie do prze­zwy­cię­że­nia”³. By o nim zapo­mnieć, two­rzymy złu­dze­nie fuzji z naszymi bli­skimi, wta­piamy się w tłum lub wma­wiamy sobie, że nie potrze­bu­jemy nikogo.

Sens życia? Pozwa­lamy, by narzu­cali go nam inni ludzie, nasze wie­rze­nia, przy­pa­dek, prze­zna­cze­nie…

Obo­wiązki? Chęt­nie zda­jemy się w tej kwe­stii na innych ludzi, insty­tu­cje, prze­ło­żo­nych, na dzieło przy­padku. Cza­sem postę­pu­jemy tak, jak­by­śmy nic nie mogli zmie­nić w naszym życiu lub – prze­ciw­nie – mamimy się złu­dze­niem, że nasze moż­li­wo­ści dzia­ła­nia są nie­ogra­ni­czone.

Wszy­scy mamy olbrzymi talent do nego­wa­nia swo­ich lęków egzy­sten­cjal­nych! Od naj­młod­szych lat dość natu­ral­nie sto­su­jemy stra­te­gie obronne wyco­fa­nia się lub wszech­mocy. Tym­cza­sem ide­al­nie by było stop­niowo opusz­czać „magiczny” świat dzie­ciń­stwa, by świa­do­mie uznać ogra­ni­cze­nia wyni­ka­jące z naszej ludz­kiej kon­dy­cji. Dla­czego? Bo bez tego będziemy mieć nie­wielki wpływ na rze­czy­wi­stość, a więc i na swoje życie. Cza­sem sta­ramy się pozo­stać lub na nowo stać się nie­śmia­łym dziec­kiem, które może się scho­wać za doro­słym, albo boha­ter­skim dziec­kiem, któ­rego nic nie może dosię­gnąć. Oczy­wi­ście pozwala to zmniej­szyć lęki egzy­sten­cjalne, ale za to nasze dzie­cięce stra­chy wciąż nawie­dzają i para­li­żują nasze życie.

No wła­śnie: czy da się żyć w try­bie dziecka i jed­no­cze­śnie czuć, że w roz­ma­itych sfe­rach doro­słego życia (zawo­do­wej, miło­snej, sek­su­al­nej itd.) dorów­nuje się innym? W jaki spo­sób zmie­rzyć się z orga­ni­za­cją codzien­nego życia i roz­ma­itych obo­wiąz­ków, któ­rych bez prze­rwy nam przy­bywa? Jak podej­mo­wać decy­zje, jak dzia­łać, jak czuć się bez­piecz­nie?

W pew­nym momen­cie naszego życia wszy­scy musimy doko­nać nastę­pu­ją­cego wyboru: żyć z nie­zli­czo­nymi lękami z dzie­ciń­stwa lub uznać ogra­ni­cze­nia doro­słej egzy­sten­cji.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1. I. Yalom, _Thérapie exi­sten­tielle_, Paris, Gala­ade, 1980, p. 346.
.

2. A dokład­niej: psy­cho­log kli­niczny dzia­ła­jący w obsza­rze tera­pii egzy­sten­cjal­nych. Tera­pie egzy­sten­cjalne inte­re­sują się lękami, które ludzie wykształ­cają wobec ogra­ni­czeń kon­dy­cji ludz­kiej: śmierci, braku sensu, samot­no­ści, odpo­wie­dzial­no­ści. Można się w tej kwe­stii odwo­łać do cen­nych dzieł Jeana-Luca Ber­nauda _Intro­duc­tion à la psy­cho­lo­gie exi­sten­tielle_ (Dunod, Paris 2018) i _Traité de psy­cho­lo­gie exi­sten­tielle. Con­cepts, méthodes et pra­ti­ques_ (Dunod, Paris 2021).

3. Cyt. za: I. Yalom, _op. cit._, s. 257.

4. E. i J. de Gon­co­urt, _Jour­nal. Mémoires de la vie littéraire_, Robert Laf­font, Paris 2014 .

5. By dowie­dzieć się wię­cej na ten temat, zaj­rzyj do mojej książki: _Les pensées qui font maigrir_ (Albin Michel, Paris 2019).

6. Orto­rek­sja – zabu­rze­nie odży­wia­nia prze­ja­wia­jące się obse­sją na punk­cie zdro­wego jedze­nia. Może pro­wa­dzić do nie­do­ży­wie­nia zwią­za­nego z nie­do­bo­rami czy wręcz do ano­rek­sji i izo­la­cji spo­łecz­nej. Orto­rek­sja nie została jesz­cze włą­czona do mię­dzy­na­ro­do­wych kla­sy­fi­ka­cji zabu­rzeń psy­chicz­nych takich jak ICD-10.

7. Wszyst­kie przy­ta­czane w tej książce przy­padki kli­niczne zostały zano­ni­mi­zo­wane, a imiona zmie­nione.

8. Oczy­wi­ście wywód ten w żaden spo­sób nie neguje real­no­ści gwałtu jako takiego. We wszyst­kich przy­pad­kach kli­nicz­nych, do któ­rych się odwo­łuję, osoba, któ­rej to doty­czyło (męż­czy­zna lub kobieta), nie odma­wiała rela­cji sek­su­al­nej i nie wyra­żała żad­nego sprze­ciwu – dążyła jedy­nie do tego, by nie brać na sie­bie odpo­wie­dzial­no­ści.

9. Co wcale nie ozna­cza, że orien­ta­cja homo­sek­su­alna lub inna musi być kwe­stią nie­doj­rza­ło­ści. Cho­dzi tu wyłącz­nie o pewne szcze­gólne przy­padki w ramach odmowy dora­sta­nia.