Utwory wybrane w przekładzie Antoniego Libery. Dramaty, słuchowiska, scenariusze - ebook

Od tłumacza

Niniejsza edycja utworów wybranych Samuela Becketta w dwóch tomach jest znacznie rozszerzoną wersją edycji jednotomowej pt. no właśnie co, która nakładem PIW-u ukazała się w 2010 roku i od dawna jest wyczerpana.

Liczba dzieł dramatycznych została tu podwojona; wynosi obecnie dwadzieścia i obejmuje także najważniejsze słuchowiska i scenariusze telewizyjne. Z kolei liczba utworów prozą wzrosła z dziesięciu do siedemnastu. W tym zakresie dodane zostały między innymi fragmenty późnych tekstów z lat osiemdziesiątych, takich jak Źle widziane, źle powiedziane i Hej na dno oraz powieść Molloy z 1947 roku, pierwsza i najbardziej znana część legendarnej trylogii. W spisie rzeczy znalazły się również dwa młodzieńcze eseje – o powstającym Finnegans Wake Joyce’a i pierwszym wydaniu W poszukiwaniu straconego czasu Prousta – oraz dwanaście najbardziej reprezentatywnych wierszy. Wybór ten daje więc w miarę pełny obraz dorobku literackiego Becketta i ukazuje ewolucję zarówno jego sztuki narracyjnej, jak i formy dramatu.

Przekłady zostały przejrzane i udoskonalone. Kilka z nich ukazuje się po raz pierwszy. Znacznie rozwinięte zostały też przypisy i objaśnienia tłumacza. W obecnej formie pełnią one rolę szczegółowego komentarza.

Jednym z kryteriów wyboru tekstów prozą jest ich wartość dramaturgiczna, która unaocznia, dlaczego i w jak wysokim stopniu Beckett jest pisarzem teatru. Chodzi o to, że w prozie uprawiał on głównie sztukę monologu. Narratorzy Beckettowscy to prawie bez wyjątku kreatorzy: podmioty, które jakby na żywo – przed wirtualnym słuchaczem – układają taką lub inną opowieść, zmyślają całe światy, dodając w miarę mówienia coraz to nowe szczegóły. Ich mówienie ma formę improwizacji, tworzenia in statu nascendi. To improwizowane tworzenie za pomocą słów jest główną, jeśli nie jedyną akcją utworów, a zarazem podstawowym nośnikiem metafory. Beckett pragnie w ten sposób wyrazić swoją naczelną intuicję, a mianowicie, że właśnie na podobieństwo aktu zmyślania – na podobieństwo owej niewinnej i poniekąd dziecinnej zabawy w fantazjowanie – człowiek, a w ślad za nim ludzkość wymyśla się nieustannie, a przez to swoją historię.

Z tego właśnie względu adaptowano nieraz te teksty na scenę. W realizacjach tych chodziło więc o uwidocznienie samego procesu kreacji – o to, by uprzytomnić widzowi, że mówienie, fantazjowanie na żywo jest w y d a r z e n i e m o realnych, dalekosiężnych skutkach. Że praca wyobraźni jest d z i a ł a n i e m, które przekształca świat. Cała kultura jest pochodną niezliczonych „bajek” (jak twory wyobraźni nazywa narrator Towarzystwa), które człowiek od niepamiętnych czasów układa na swój temat. W każdym razie ludzka cywilizacja zaczyna się od aktu wyobraźni.

W ślad za niniejszą edycją ukażą się jeszcze nakładem PIW-u – jako literatura przedmiotu – dwie pozycje o charakterze eseistycznym: moja autobiograficzna opowieść o fascynacji dziełem i osobą Samuela Becketta pt. Godot i jego cień, uwieńczona opisem spotkania i rozmowy z Nim w Paryżu w 1978 roku, oraz dialogi o Jego teatrze, które w 2013 roku prowadziłem w Krakowie z dominikaninem Januszem Pydą, pt. Jesteście na Ziemi, na to rady nie ma!

Zapraszam do lektury. Zachęcam do czytania utworów Becketta na głos, ponieważ mają one walor muzyczny: wyrazistą rytmikę i frazowanie. Twórcom teatralnym życzę udanych inscenizacji i wybitnych kreacji aktorskich, a wszystkim miłośnikom literatury pięknej – inspirującej lektury, przynoszącej iluminację i katharsis.

Antoni Libera