Żywi i umarli w Winsford - ebook

1

Wczoraj postanowiłam przeżyć swojego psa. Jestem mu to winna. Dwa dni później, to znaczy dziś, postanowiłam wypić lampkę wina w Weddon Cross.

Teraz tak właśnie radzę sobie z czasem. Podejmuję decyzje, a potem je realizuję. Niezbyt to trudne, choć trudniejsze, niż mogłoby się wydawać. Oczywiście wszystko zależy od okoliczności.

Deszcz towarzyszył mi przez całą drogę przez wrzosowiska, od chwili kiedy zjechałam z A358 przy Bishops Lydeard, a szybko zapadający zmierzch sprawił, że płacz przelewał się po moim wnętrzu jak powoli zastygająca lawa. Najpierw wzbierał, potem opadał. Ale taki napierający płacz to dobry znak. Za mało w życiu płakałam, ale o tym potem.

Z Londynu wyjechałam około pierwszej i kiedy już się przecisnęłam przez Notting Hill i Hammersmith, podróż poszła łatwiej, niż myślałam. Na zachód M4 przez Hampshire, Gloucestershire i Wiltshire, przynajmniej tak mi się wydaje, że tak się nazywa to hrabstwo, a po dwóch godzinach, za Bristolem, na południe M5. Swego rodzaju spokojem napawała mnie świadomość, że wszystkie te drogi mają swoje numery, miejsca zaś swoje nazwy, choć sam fakt, że tak na to reagowałam, skłaniał raczej do niepokoju.

Nie do końca też można powiedzieć, że podróż poszła łatwiej, niż myślałam, ale przynajmniej strach przed zgubieniem się, przed tym, że wybiorę zły zjazd, wyląduję w beznadziejnych korkach i nie dojadę na czas, przez kilka ładnych godzin powstrzymywał mnie przed zaśnięciem. Stara historia o kochanku siostry Martina – przez resztę nocy. Nie wiem, czemu właśnie akurat oni przyszli mi na myśl, ale tak było. Przed nastaniem świtu człowiek staje się taki bezbronny.

Nie jestem doświadczonym kierowcą, tak wyszło. Pamiętam, że jako dziecko myślałam, że kiedy się tak siedzi za kółkiem i jest się panem lub panią własnego losu, można się poczuć wolnym. Ale przez ostatnie piętnaście czy dwadzieścia lat to Martin prowadził. Dużo czasu minęło, odkąd po raz ostatni w ogóle rozważaliśmy, kto podczas wspólnych wypraw samochodem usiądzie na miejscu kierowcy. A Martin zawsze krzywił się na GPS.

Bo od czego są mapy? Czemu nagle mielibyśmy uznać, że się do niczego nie nadają?

Na dodatek w tym starym, konserwatywnym kraju obowiązywał ruch lewostronny, więc ryzyko, że coś pójdzie nie tak, było większe. Jakoś się jednak udało. Pokonałam gmatwaninę przestarzałych rozwiązań drogowych Londynu i koszmarne autostrady. Udało mi się bez problemów zatankować i zapłacić gotówką. Dopiero na prowadzącej to w górę, to w dół drodze przez Exmoor dopadła mnie melancholia. Mimo to nie zrobiłam ani jednego postoju, choć pewnie podniosłoby mnie to na duchu. Nie jestem nawet pewna, czy widziałam jakikolwiek parking.

Ponieważ jednak w tym kraju nadal jest tak, że w każdej dziurze zaznaczonej na mapie jest pub, tuż po wpół do piątej zatrzymałam przy białym vanie z napisem „Peter’s Plumbing”, na najwyraźniej odludnym parkingu przy najwyraźniej opuszczonym boisku do krykieta. Pospieszyłam do budynku, żeby się przypadkiem nie rozmyślić.

I tak wylądowałam w Wheddon Cross. Nigdy wcześniej tu nie byłam, nigdy nie słyszałam o tym miejscu.

Zanim wypiłam tę lampkę wina, rozważałam jeszcze krótki spacer z Castorem, ale on nie przepada za deszczem. Poza tym był na dworze półtorej godziny wcześniej, kiedy tankowałam. Gdy otwierałam i zamykałam drzwi, chyba nawet nie podniósł łba. Castor lubi wypoczywać. Jeśli okoliczności pozwalają, może spać piętnaście, szesnaście godzin na dobę.

Okazało się, że pub nazywa się The Rest and Be Thankful Inn. Tego listopadowego popołudnia poza biuściastą farbowaną blondyną za barem (w moim wieku, może nieco młodszą) były w nim jeszcze dwie osoby: starsza filigranowa dama popijająca herbatę nad krzyżówką i otyły mężczyzna koło trzydziestki, w ubraniu roboczym i brudnej czapeczce z daszkiem. Na otoku widniały ozdobne litery PP, a kufel z piwem wydawał się przyklejony do opartej o stół silnej dłoni. Domyśliłam się, że to hydraulik z vana, ale kiedy weszłam, ani on, ani starsza pani nie podnieśli nawet wzroku.

Spojrzała na mnie li tylko blondyna. Najpierw jednak dokładnie wytarła pękatą szklankę, którą już miała w ręku, i postawiła ją na półce przed sobą. Ale potem spojrzała.

Zamówiłam lampkę czerwonego. Zapytała, czy może być merlot. Odpowiedziałam, że oczywiście.

– Mała czy duża?

– Dużą proszę.

Możliwe, że w tym momencie pan PP i amatorka krzyżówek unieśli raz czy dwa brew, ale nawet jeśli, to zauważyłam to tak, jak można zauważyć motyla za swoimi plecami.

– Pada – oznajmiła blondyna, nalewając.

– Tak – odparłam. – Rzeczywiście pada.

– Pada, pada, pada.

Powiedziała śpiewnym tonem. Domyśliłam się, że to refren jakiegoś starego szlagieru. Nie wiem, czemu na myśl przyszło mi akurat słowo szlagier, w końcu nie mam więcej niż pięćdziesiąt pięć lat. Łapię się na tym, że ostatnio zaczęłam używać wyrażeń, których używał mój ojciec. Się wie. Babeczka. Li tylko, jak może zauważyliście.

Wzięłam lampkę i usiadłam przy stoliku, na którym leżała ulotka z okolicznymi szlakami turystycznymi. Udawałam, że ją przeglądam, żeby gdzieś podziać wzrok. Najchętniej wychyliłabym wino trzema haustami i pojechała dalej, ale nie chciałam zwracać na siebie uwagi. Może przyjdzie mi tu wrócić, choć zatrzymałam się tutaj właśnie z tego powodu: żeby nie wracać. Obca, samotna kobieta w dojrzałym wieku wchodzi do lokalu po południu i zamawia lampkę wina – w małej mieścinie to nie przejdzie niezauważone. Tak to już jest, nie ma po co walić głową w ten mur, jeśli się nie jest poetą lub artystą. A ja nie jestem.

Poza tym Wheddon Cross nie było moją mieściną. Moja nazywała się Winsford i zgodnie z rozłożoną przede mną ulotką leżała jakieś sześć mil na południe. W tym pubie absolutnie nie mogłam zrobić fałszywego kroku. Może zagoszczę tu ponownie, żeby zamienić słowo z innymi. Tak przynajmniej to wcześniej zaplanowałam. Po pierwszym łyku wina z radością poczułam, że lawa w moim wnętrzu jakby się uspokoiła. Ta aksamitna miękkość wina mogłaby mnie doprowadzić do alkoholizmu, ale ja miałam zamiar iść w innym kierunku.

Choć o kierunkach mam raczej marne pojęcie. Tak wyszło, więc to, jak sprawy będą wyglądać za pół roku, wiązało się z budzącą śmiech niepewnością. Każdy dzień przynosi wystarczająco dużo zmartwień.

W ciągu tych dwudziestu minut, które spędziłam w The Rest and Be Thankful Inn, zmrok przeszedł w ciemność i akurat przestało padać. Dałam Castorowi mały przysmak – suszoną wątrobę, to jego cicha pasja – i spojrzałam na mapę. Wyjechałam z parkingu i skręciłam w A396, na Dulverton, i po kilku milach jazdy krętą drogą dotarłam do zjazdu w prawo, oznaczonego tablicą z napisem Winsford I. Droga biegła wąskim parowem, prawdopodobnie wzdłuż rzeki Exe, od której – o ile wiem – wzięło nazwę całe wrzosowisko, ale za szybą samochodu jej koryto ledwie majaczyło w tle. Jak duch albo jakaś niemrawa istota. Nietrudno było o takie mroczne wyobrażenie w tym obcym, zaciemnionym pejzażu, zwłaszcza że zaczęła też opadać mgła. Kiedy więc światła reflektorów uchwyciły pierwsze budynki, poczułam atawistyczną ulgę. Minęłam sklep i pocztę, skręciłam w lewo i zgodnie ze wskazówkami zaparkowałam pod pomnikiem poległych podczas pierwszej wojny światowej. Razem z Castorem przeszliśmy przez prostą drewnianą kładkę położoną nad płynącą wartko wodą. Na tle niespokojnego ołowianego nieba, które nagle wyjrzało zza mgieł, zlokalizowałam wieżę kościelną i ruszyłam uliczką o nazwie Ash Lane. Wokół ani żywej duszy. Minąwszy kościół, zapukałam do niebieskich drzwi niskiego domku z kamienia. Dziesięć sekund później otworzył mi pan Tawking.

– Miss Anderson?

Takie nazwisko mu podałam. Nie wiem, dlaczego zdecydowałam się akurat na nazwisko panieńskie matki, może z tego prostego powodu, że jego akurat bym nie zapomniała. W dodatku to Anderson przez jedno s, jak to zapisują tu, w Anglii. Pan Tawking zaprosił mnie gestem do środka. Zasiedliśmy w fotelach ustawionych przy niskiej ławie z ciemnego drewna i kominku gazowym. Dzbanek herbaty, dwie filiżanki i talerz herbatników, to wszystko. Do tego dwa klucze na breloczku ułożone na papierze. Domyśliłam się, że to umowa najmu. Pan Tawking nalał herbaty, pogłaskał Castora po karku i powiedział mu, żeby się ułożył w cieple, przed kominkiem. Castor posłuchał. Widać było, że pan Tawking miał w życiu do czynienia z psami. Choć ja na razie żadnego nie zauważyłam. Pan Tawking był stary i zgarbiony, dobrze po osiemdziesiątce. Może miał czworonożnego przyjaciela, który zmarł przed rokiem, i może wiedział, że już za późno na kupowanie nowego. Psy nie powinny przeżywać właścicieli, sama niedawno doszłam do tego wniosku.

– Sześć miesięcy, licząc od wczoraj – powiedział pan Tawking. – Od pierwszego listopada do końca kwietnia. Cóż, co złego to nie ja.

Spróbował się uśmiechnąć, ale mięśnie twarzy nie bardzo go słuchały. Może minęło już sporo czasu, odkąd miał powody do radości. Zarówno od niego, jak i od całego pokoju biła goszcząca tam od dawna melancholia. Może odszedł nie tylko jego pies, pomyślałam, ale i żona. Żony powinny przeżywać mężów, ale to już zupełnie inna historia. Nad tym doprawdy nie miałam wtedy ochoty się zastanawiać. Skupiłam się na czym innym: zauważyłam, że wykładzina jest przetarta i brudna. Wzorzystą tapetę pokrywały plamy wilgoci, a w górnym prawym rogu telewizora z jakiegoś powodu naklejono czerwoną taśmę. Wiedziałam, że zabiorę się stamtąd tak szybko, jak się da. Mój ponury nastrój nie potrzebował dodatkowych bodźców. Kwadrans zajęło mi podpisanie umowy, zapłacenie ustalonej sumy za pół roku, trzy tysiące funtów gotówką (plus sześćset, które dwa dni wcześniej przelałam na konto) i odebranie kluczy. Rozmawialiśmy tylko o pogodzie i kwestiach praktycznych.

– Na blacie leży instrukcja. Jest oczywiście przeznaczona dla gości odwiedzających nas latem, ale jakby co, może pani tam zajrzeć albo zadzwonić. Mój numer też tam jest. Proszę uważać, kiedy będzie pani palić w kominku.

– Czy komórki działają na wrzosowisku?

– Zależy, jakiego ma pani operatora. Zawsze można spróbować na pagórku po drugiej stronie drogi. Tam dobrze słychać. Tam, gdzie jest pochowana ta kobieta. Elizabeth.

Uścisnęliśmy sobie dłonie. Pan Tawking znów pogłaskał Castora po karku i wyszliśmy.

Pies i jego pani wrócili Ash Lane do pomnika i samochodu. Zaczęło wiać, wiatr szarpał gałęziami modrzewia i przewodami telefonicznymi, ale nie padało. Wisząc na tej wysokości, mgła sprawiała, że widoczność wynosiła trzydzieści metrów. Wokół nadal nie było żywej duszy. Castor wskoczył na swoje miejsce w samochodzie, a ja dałam mu kolejny kawałek wątroby. Wymieniliśmy kilka uspokajających myśli i na tyle, na ile się dało, spróbowałam wymazać znaki zapytania widniejące w jego zmartwionych oczach. Potem powoli ruszyliśmy tą drugą drogą.

Halse Lane. Już po pięćdziesięciu metrach minęliśmy pub. Nazywał się The Royal Oak Inn. Dach był pokryty solidną warstwą strzechy. Przynajmniej tam w oknach wychodzących na ulicę widać było słabe światło. Tuż obok, ale po drugiej stronie drogi, stał zabity dechami hotel o nazwie Karslake House, z beznadziejnie ciemnymi prostokątami okien. Dalej kończyły się zarówno zabudowania, jak i latarnie. Droga robiła się jeszcze węższa, ledwo mieścił się na niej jeden pojazd, ale w ciągu tych siedmiu czy ośmiu minut jazdy do Darne Lodge przez ciasne, trudne do pokonania zakręty nie spotkaliśmy ani jednego samochodu. Widoki zasłaniały prastare wysokie murki z kamienia i żywopłoty z trawy, z wyjątkiem ostatniego odcinka, gdzie nagle wrzosowisko rozciągało się we wszystkie strony, w tamtej akurat chwili oświetlone światłem księżyca w pełni, któremu na kilka sekund udało się przecisnąć przez chmury i mgły. Krajobraz od razu nabrał nadprzyrodzonego charakteru, jak na starym obrazie – Gainsborough albo Constable’a. A może i Caspara Davida Friedricha.

Friedrich zawsze był ulubionym artystą Martina. Reprodukcja Mnicha nad morzem wisiała w jego biurze jeszcze zanim się poznaliśmy. Kiedy wysiadłam z samochodu, żeby otworzyć bramę, poczułam strach zmieszany z ulgą. Niewykluczone jednak, że ten diabelski alians ciemności i światła towarzyszył mi już od wizyty na plaży w Międzyzdrojach.

Międzyzdroje. Wciąż nie umiem wymówić tej nazwy, ale tak się ją pisze, sprawdzałam. To już jedenaście dni: trudny do przetrwania okres, ale w tym czasie te przyprawiające o utratę zmysłów, paraliżujące uczucia traciły na sile z każdym rankiem, z każdą nową decyzją. Tak przynajmniej chciałam to widzieć.

Tego się trzymajmy.

I o ile tylko uda mi się rozpalić w kominku i włączyć prąd w Darne Lodge, a do tego zaopatrzyć się w lampkę lub dwie porto, rozciągnie się przede mną morze spokoju. Sześć miesięcy, zima i wiosna na wrzosowisku. A za towarzystwo jedynie Castor, moje starzejące się ciało i zbłąkana dusza. Jeden dzień podobny do drugiego, żadnej godziny nie da się odróżnić ani od minionej, ani od nadchodzącej. Tak, o ile w ogóle rozważałam w myślach, jakie będzie kolejne pół roku, to właśnie tak miało wyglądać. Pustelniczy żywot, skupienie na uzdrawianiu, refleksji i Bóg wie czym jeszcze – ale i ja, i Castor wiedzieliśmy aż nadto dobrze, że nie ma się co martwić o jutro, i kiedy godzinę później on wyciągnął się na owczej skórze, a ja na bujanym fotelu przed kominkiem, w którym niepewnie trzaskał ogień, po prostu zasnęliśmy.

Był drugi listopada, warto to odnotować. Dotarliśmy dalej, niż przypuszczałam w najśmielszych snach i, o ile wiedziałam, zatarliśmy wszystkie ślady. Z tym uspokajającym przekonaniem tuż przed północą przenieśliśmy się do sypialni, do trzeszczącego podwójnego łóżka. Przez chwilę nie spałam, układałam sobie w głowie wstępne praktyczne plany na następny dzień. Wsłuchiwałam się w wiatr hulający nad wrzosowiskiem i w szmer lodówki stojącej w połączonej z salonem kuchni, i pomyślałam, że wreszcie definitywnie skończyło się to, co się działo przez ostatnie miesiące. A mówiąc ściślej – ostatnie lata.

A jeszcze ściślej: przez całe moje dotychczasowe życie.2

– Rozumiem, że potrzebujecie odskoczni – powiedział Eugen Bergman, spoglądając na nas znad staroświeckich okularów. – Ze względu na tę wariatkę i w ogóle. No i pora też niezła. Cokolwiek z tego wyjdzie, powinno się dać sprzedać.

Te niepowiązane ze sobą zapiski nie mają opowiadać o tym, co było, a jeśli już, to tylko o tym, bez czego nie da się zrozumieć obecnej sytuacji. O ile w ogóle mam jakieś ambicje, to chodziłoby mi mniej więcej o taką treść. Człowiek pisze – i czyta – żeby zrozumieć, tak o tym często myślę. Wielu rzeczy nigdy nie pojmę. Ostatnio przekonałam się o tym aż nadto wyraźnie, ale przecież można przynajmniej spróbować rzucić na sprawy trochę światła. Zaczęłam zdecydowanie za późno, ale człowiek czekający na śmierć musi przecież coś robić, jak mawiał w ponure poniedziałkowe poranki mój kolega z Domu Małp. Zaczynam się już gubić, słowa i daty się mieszają. Wróćmy na Sveavägen. Dokładnie miesiąc temu. Eugen Bergman.

– Cokolwiek z tego wyjdzie? – odparł Martin, jakby zupełnie nie trafiła do niego ta uprzejma ironia w tonie wydawcy. – Pozwolę sobie przypomnieć, że nad tym materiałem siedzę od trzydziestu lat. Jeśli wasi spece od finansów nie doceniają takiej wartości, to w innym wydawnictwie na pewno znajdą się tacy, co docenią.

– Przecież powiedziałem, że to wydamy – odpowiedział Bergman z jednym z tych swoich krzywych uśmiechów na ustach. – A ty dostaniesz zaliczkę. Co z tobą, stary? Mogę ci od ręki obiecać tłumaczenie na siedem, osiem języków. W Anglii będą się pewnie licytować. Więc ruszaj w drogę, do cholery, masz moje błogosławieństwo. Całość składasz ostatniego dnia kwietnia przyszłego roku, ale chętnie coś tam poczytam w międzyczasie, wiesz przecież.

– To nie wchodzi w grę – odparł Martin, kiwając na mnie głową. – Nikt nie przeczyta ani słowa, dopóki całość nie będzie dopięta na ostatni guzik.

Zrozumiałam, że czas się pożegnać. Spędziliśmy w tym pokoju nie więcej niż dziesięć minut, ale, rzecz jasna, omawiano to już wcześniej. Bergman był wydawcą Martina od dwudziestu lat i należał do starego, chyba już wymierającego gatunku. Tak przynajmniej twierdził Martin. Każdą umowę – choć nie było ich znowu tak dużo, sześć czy siedem, o ile się nie mylę – podpisywali w biurze Bergmana. Podpis, uścisk dłoni i odrobina amaro w zniszczonych szklaneczkach do espresso, które trzymał w szufladzie biurka. Zawsze odprawiali ten sam rytuał, również w to piątkowe popołudnie na początku października.

A dokładnie siódmego. Trwało prawdziwe babie lato, przynajmniej w Sztokholmie. Nie jestem do końca pewna, dlaczego Martin nalegał, żebym była na tym spotkaniu, najprawdopodobniej chciał coś w ten sposób zademonstrować.

Nietrudno się domyślić co.

Otóż to, że nadal jesteśmy razem. Że zawirowania ostatnich miesięcy nie zdołały wstrząsnąć solidnymi podstawami naszego związku. Że nadal stoję za mężem czy gdzie tam samodzielna, ale dobra żona powinna stać. Może u jego boku?

Choć przyznaję, że słowo „nalegał” nie jest najlepsze. Martin po prostu o to poprosił, nic więcej. Eugen Bergman od wielu lat był dobrym przyjacielem zarówno jego, jak i moim, choć bliskie relacje skończyły się w momencie śmierci jego żony Lydii w roku 2007. Więc w tym zagraconym biurze przy Sveavägen byłam nie po raz pierwszy. Bynajmniej. Wcześniej, trzy czy cztery razy, też piłam amaro.

Kiedy już wyszliśmy z wydawnictwa, Martin wyjaśnił mi, że umówił się też w kilku innych miejscach, i zaproponował, żebyśmy się spotkali na Sturehof o szóstej. Choć gdybym chciała jechać do domu, to mogę wziąć samochód, on bez problemu może wrócić pociągiem. Odparłam, że jestem umówiona z tą Violettą di Parma, która ma u nas mieszkać, kiedy nas nie będzie – o czym zresztą powinien był wiedzieć, bo wspominałam o tym, kiedy rano jechaliśmy samochodem do miasta – tak więc szósta na Sturehof pasowała mi idealnie.

Przytaknął z lekkim roztargnieniem, szybko mnie uścisnął i ruszył dalej Sveavägen, w stronę placu Sergela. Z jakiegoś powodu stałam jeszcze chwilę na chodniku i odprowadzałam go wzrokiem, kiedy znikał w tłumie. Pamiętam, że pomyślałam, że gdybym trzydzieści lat wcześniej, w tamto Boże Narodzenie, które spędziliśmy z jego okropnymi rodzicami, nie zaszła w ciążę, moje życie wyglądałoby zupełnie inaczej. Jego też.

Myśl banalna jak cellulit, ani nie przyniosła mi ukojenia, ani nie miała sensu.

Dostałam się na studia w Instytucie Literaturoznawstwa jesienią 1976 roku. Miałam dziewiętnaście lat, a dostał się tam również mój chłopak i moja pierwsza miłość – Rolf. Studiowałam dwa semestry. Pewnie kontynuowałabym naukę, gdyby nie wypadek Rolfa podczas wakacji, choć nie mogę być pewna. Wątpliwości co do tego, czy ślęczenie z lupą nad tekstami to moje powołanie, opadały mnie na pierwszym roku regularnie. I mimo że zaliczałam kolokwia bez większych problemów – choć nie śpiewająco – wyobrażałam sobie, że są i inne areny, na których można rozgrywać życie. O ile można to tak wyrazić.

Śmierć Rolfa była, rzecz jasna, czynnikiem decydującym. To on był w naszym związku amatorem literatury i molem książkowym. To on lubił nocami, po sześciu kieliszkach wina, deklamować Rilkego i Larkina, to on wyciągał mnie na seminaria w ABF¹ i w Towarzystwie Literackim Asynja, i to on wolał wydać ostatnie pieniądze na pół tuzina używanych książek Ahlina, Dagermana i Sandemossego, niż dopilnować, żebyśmy mieli co jeść w weekend. Nie zdążyliśmy założyć wspólnego budżetu, ale gdybyśmy zdążyli, nie obyłoby się bez problemów.

Ale w połowie sierpnia 1977 roku Rolf spadł pięćdziesiąt metrów w dół, z masywu górskiego w Szwajcarii, więc kwestia pieniędzy nie miała kiedy zaistnieć. Rzuciłam studia literaturoznawcze i po kilku miesiącach żałoby – trochę pomieszkiwałam u rodziców, a trochę pracowałam jako nocna portierka w hotelu Kungsholmen – w styczniu dostałam się na kurs dziennikarski na Gärdet, i to tą drogą poszłam. Półtora roku później zatrudnili mnie w Telewizji Szwedzkiej, gdzie z przerwą na dwa urlopy macierzyńskie i pewien dodatkowy projekt pracowałam do sierpnia zeszłego roku.

To dziwne, że można ot tak podsumować swoje życie. Jeśli się jednak pominie dzieciństwo i wszystko, co dla człowieka ważne, nie ma przeszkód.

Zaledwie rok po śmierci Rolfa poszłam na ogródkową imprezę na Starym Mieście. Była połowa czerwca 1978 roku. Wbrew mojej woli wyciągnął mnie tam znajomy z kursu dziennikarskiego, i właśnie tam spotkałam Martina. Przez cały ten rok robiłam wszystko wbrew własnej woli, bo przeżywałam żałobę nie z powodu jednej śmierci, a dwóch. Dawnej i niedawnej, potem do tego wrócę, a przepracowywać żal można na wiele sposobów.

Okazało się, że spotkałam Martina już wcześniej.

– Nie poznajesz mnie? – zapytał młody mężczyzna, który podszedł do mnie z czerwonym ponczem w plastikowym kubku. Miał długie ciemne włosy, a na piersi wizerunek Che Guevary. Palił fajkę.

Nie poznałam.

– Nie patrz na fryzurę ani na Ernesta – dodał. – Literaturoznawstwo, rok temu. Gdzie zniknęłaś?

Wtedy skojarzyłam, że to Martin Holinek. Był asystentem w Instytucie Literaturoznawstwa, przynajmniej przez ten rok, kiedy tam studiowałam. Wtedy nie zamieniliśmy ze sobą zbyt wielu zdań, poza tym nie uczył na żadnym z kursów, na które chodziłam, ale poznałam go. Uchodził za młodego geniusza, a Rolf chyba często z nim rozmawiał.

– Straszna sprawa z tym twoim chłopakiem – dodał.

– Tak – odparłam. – To mnie przerosło. Nie mogłam kontynuować studiów, jak planowałam.

– Bardzo mi przykro. Doszłaś jako tako do siebie?

Nie miałam bynajmniej ochoty zagłębiać się w ten temat, mimo że empatia w jego głosie wydawała się szczera. Zapytałam więc, skąd zna ludzi, który zorganizowali imprezę. Wyjaśnił, że mieszka tuż obok i zna większość z nich. I tak zaczęliśmy rozmawiać o Starym Mieście i o wadach i zaletach różnych dzielnic Sztokholmu. Przedmieścia kontra centrum i takie tam: że to kwestia przynależności klasowej. Jakimś dziwnym sposobem nie udało nam się zejść na inne tematy. Potem wylądowaliśmy obok siebie przy stole i ku memu zdziwieniu spostrzegłam, że siedzenie obok niego sprawia mi przyjemność. Nie tylko jego sąsiedztwo, ale i cała impreza. Ludzie bawili się dobrze i bez zadęcia. Było pełno dzieci i psów, a wczesne lato przeżywało rozkwit. Od czasu wypadku byłam raczej mało towarzyska, siedziałam sama, okopywałam się rozpaczą, a wtedy chyba po raz pierwszy od sierpnia zaśmiałam się spontanicznie. Chyba z czegoś, co powiedział Martin, ale nie mogę sobie przypomnieć z czego.

Pamiętam za to, co opowiadał o Grecji. Tydzień później miał wsiąść do samolotu do Aten, a potem popłynąć z Pireusu na Samos. Na południowo-wschodnią część wyspy. Miał tam spędzić co najmniej miesiąc w jakimś kolektywie pisarzy. To samo robił latem rok wcześniej. I kiedy tak o tym opowiadał, zrozumiałam, że to faktycznie nietuzinkowe przeżycie. Naturalnie jarali tam trawę różnego sortu i chodzili na haju, sam chętnie to przyznał – sporo ludzi było z Kalifornii – ale najważniejsza była twórczość literacka. Taka jakby fabryka pisarzy. Tego pierwszego wieczoru nie udało mu się wyjaśnić mi, co to tak naprawdę miało znaczyć, ale cała ta kolonia skupiała się wokół dużego domu należącego do angielskiego poety Toma Herolda i jego młodej amerykańskiej żony Bessie Hyatt. Znałam tę parę. Herold miał na koncie kilka udanych tomików, mimo że był dopiero po trzydziestce, a debiutancka powieść Bessie Hyatt Zanim się rozpadnę była jedną z tych książek, o których w zeszłym roku mówiło się najwięcej. Nie tylko w USA – na całym świecie. Fakt, że było w niej wiele kluczy do jej skomplikowanego związku z Heroldem, był dodatkową zaletą.

Oczywiście Martin mi tym zaimponował i oczywiście zauważyłam, że sam jest dumny z tego, że się obraca w tak znanym towarzystwie. Dla literaturoznawcy to przecież niebywała okazja – może stanąć u źródła, nie musi się z mozołem przedzierać przez te wszystkie dyskusje, analizy i eseje, które narastają wokół każdego znaczącego tekstu czy pisarza niczym pleśń w zatęchłej piwnicy. Nie wiedziałam, czego dotyczyły jego badania, ale skoro pisał doktorat, prawdopodobnie zajmował się raczej tematyką szwedzką lub przynajmniej skandynawską.

Nigdy jednak o to nie zapytałam i kiedy kilka lat później byliśmy już małżeństwem i mieszkaliśmy we wspólnym mieszkaniu przy Folkungagatan, jedyną rzeczą, jaką pamiętałam z naszej pierwszej rozmowy, był kolektyw na Samos.

Później uznałam, że w zasadzie chyba nie rozmawialiśmy o niczym więcej.

Dostałam pracę w Telewizji Szwedzkiej, ponieważ byłam ładna i mówiłam ładną szwedczyzną.

Jeden z moich szefów – facet w wytartych dżinsach, czarnej marynarce i z twarzowym zarostem – po kilku miesiącach tak właśnie podsumował zatrudnienie mnie. Zrobił to przy okazji jakiejś imprezy w sztokholmskim pubie, nie pamiętam w którym. Ponieważ on też w tym zatrudnianiu uczestniczył, uznał, że możemy pójść do jego pięciopokojowego mieszkania na Östermalmie i przez chwilę posłuchać unikatowych nagrań Coltrane’a. Wymigałam się, mówiąc, że jestem szczęśliwą mężatką, w dodatku w ciąży, ale jeśli się nie mylę, zadowolił się moją radosną rudą koleżanką, którą zapewne przyjęto na tej samej solidnej podstawie co mnie.

W każdym razie Dom Małp stał się moim miejscem pracy. Ja i Martin tak właśnie nazywaliśmy Telewizję Szwedzką przez wszystkie te lata, jego uniwersytet natomiast czasem był Zakładem Opieki, a czasem Piaskownicą. Przez kilka lat byłam prezenterką w wiadomościach, przez kilka kolejnych – gospodynią przeróżnych nadzwyczaj atrakcyjnych programów, a tuż po nastaniu nowego tysiąclecia zostałam producentką. Nadal mówiłam ładną szwedczyzną, ale w tamtym czasie moja uroda zrobiła się na tyle dojrzała, że nie pasowała już do ekranu, o czym nie omieszkał mnie poinformować kolejny szef z twarzowym zarostem.

Przez całe moje dorosłe życie witali się ze mną całkiem obcy ludzie. Przywykłam do tego. W spożywczaku, na mieście, w metrze. Zna mnie połowa Szwedów, taka jest brutalna prawda, i nawet jeśli to Martin pojawił się w maju i w czerwcu na pierwszych stronach gazet – absolutnie nie chcę mu tego odbierać – to moje nazwisko i moja twarz niewątpliwie nadały tym doniesieniom większą medialną wartość.

Nie zwolniłam się jednak z Domu Małp. Zadowoliłam się złożeniem prośby o roczny urlop bezpłatny – podanie w dwie minuty i bez zbędnych komentarzy rozpatrzył Alexander Skarman, tymczasowo odpowiedzialny za tego typu wnioski. Było to w połowie lipca, a w siedzibie małpopodobnych celebrytów było goręcej niż zwykle. Od Skarmana czuć było rieslingiem, który pił podczas lunchu. Pochodził z rodziny od lat wiernie działającej w świecie mediów, choć sam nie był żadnym magnatem, nie był nawet szczególnie zdolny. Miał na sobie wypuszczoną na wierzch lnianą koszulę i szorty. Cóż, czasy się zmieniły. Do tego sandały na brudne stopy.

Nie uzasadniłam swojej prośby o urlop, ale w tych okolicznościach nie było to absolutnie konieczne.

– Od pierwszego września? – upewnił się tylko.

– W sierpniu jestem na płatnym urlopie.

– Wiesz, że jesteś gwiazdą.

Nie odpowiedziałam. Beknął dyskretnie, a potem podpisał wniosek.

Nasze dzieci, Gunvald i Synn, zadzwoniły latem kilka razy – nie wiele, zaledwie kilka – i dopiero w połowie sierpnia któreś z nich wybrało się do nas z wizytą. Była to Synn. Zatrzymała się u nas na trzy dni w drodze z Nowego Jorku. Odejdziesz teraz od taty? – zapytała na wstępie, a w jej skrywającym natłok emocji głosie najwyraźniej słychać było oczekiwanie. Między nią i Martinem nigdy nie układało się najlepiej. Wydaje mi się, że to, co się stało, było wodą na jej młyn, który budowała, odkąd weszła w okres dojrzewania.

Gunvalda nie widziałam od Bożego Narodzenia. W drodze na południe planowaliśmy zatrzymać się w Kopenhadze i go odwiedzić, ale ponieważ wymyśliliśmy, żeby pojechać przez Polskę, nic z tego nie wyszło. Chociaż może wcale tego nie planowaliśmy. Myślę sobie, że może Gunvalda i Martina łączyło pewne porozumienie. Zawarli dżentelmeńską umowę, żeby się nie spotykać twarzą w twarz, co z pewnością nie było głupim pomysłem. Zdaje się, że w tej akurat sytuacji największą przysługą, jaką mogliśmy wyświadczyć dzieciom, było zostawienie ich w spokoju.

Piszę my, ale zapewne powinnam się ograniczyć do ja.

Zostawienie ich w spokoju może nawet na zawsze. Przyznaję, że tej jesieni ta myśl nękała mnie coraz mocniej. Ta – ale i inne. Różnica między poszczególnymi dniami, latami i całym życiem znacznie zmalała.3

Pierwszy poranek był szary i zimny.

W każdym razie w domu było zimno. W sypialni wyraźnie dało się odczuć zapach starej pleśni, ale wydawało mi się, że uda mi się do tego przyzwyczaić. Dom miał tylko dwa, ale za to duże pokoje. Okna obu wychodziły na południe. Za nierównym omszałym murkiem, który otaczał działkę z trzech stron, rozpościerało się wrzosowisko. Kawałek dalej teren opadał, tworząc podłużną nieckę, która przechodziła w dolinę, ciągnącą się, jak sądzę, aż do wioski, ale tego ranka kładąca się gęstym woalem mgła utrudniała rozpoznanie topografii.

Zwłaszcza jeśli oglądało się ją z perspektywy wezgłowia łóżka. Dopiero co zaczęło świtać i ani ja, ani Castor nie mieliśmy ochoty wychodzić spod kołdry i zostawiać względnie wygrzanego przez noc łóżka.

Prędzej czy później trzeba jednak pójść za potrzebą, tego ranka nie było inaczej. Castor potrafi wprawdzie wstrzymywać się z tym w nieskończoność, ale wypuściłam go na dwór, po czym, dygocząc z zimna, przysiadłam na desce sedesowej. Kiedy skończyłam, czekał przed drzwiami i patrzył z wyrzutem, jak to ma w zwyczaju. Wytarłam mu łapy i napełniłam karmą i wodą dwie plastikowe miski w pastelowych kolorach, które poprzedniego wieczoru znalazłam pod blatem. Jego stara miska wciąż leżała w samochodzie. Nie chciało mi się rozpakowywać bagaży po ciemku.

Nastawiłam wodę na herbatę, udało mi się też rozpalić ogień. Niepokój, który bulgotał mi pod czaszką, powoli się rozpierzchł pod wpływem ciepła i dobrego samopoczucia, które nieśmiało, na przekór wszystkiemu, starało się dojść do głosu. Oto objawiła się prawda trwalsza niż tak zwana cywilizacja i błędne ogniki współczesności: jeśli utrzymasz przy życiu ogień, życie też utrzymasz przy życiu.

Sam dom był równie skromny jak jego właściciel. Znajdowały się w nim jedynie najpotrzebniejsze rzeczy. Lodówka i kuchenka. Sofa, fotel, stół z trzema krzesłami i staromodne biurko pod oknem. Bujany fotel. Każda rzecz z innej parafii. Nad kanapą wisiał krzywo obraz przedstawiający kilka koni na wrzosowisku. Do tego niezbyt dekoracyjna makatka z sześcioma koślawymi drzewami. Wyglądała na robótkę dziecka.

I wspomniany już działający kominek. Dzięki Bogu. Castor, rzecz jasna, wyciągnął się na rozłożonej przed nim owczej skórze. Pewnie cały czas się zastanawiał, gdzie się podział Martin, choć nie dawał tego po sobie poznać. Ani trochę.

W zabudowanej garderobie w sypialni znalazłam dwa elektryczne grzejniki – za ich używanie miałam płacić panu Tawkingowi ekstra – podłączyłam więc po jednym w każdym pokoju. Oba nastawiłam na maksa, w nadziei, że da się osiągnąć przyzwoitą temperaturę bez palenia w kominku, a przy okazji pozbyć się części wilgoci.

Wypiłam herbatę bez mleka i cukru, zjadłam pół tuzina sucharków i jabłko, bo tylko to mi zostało z podróżnego prowiantu. Potem zrobiłam szybki przegląd kuchennych utensyliów schowanych w szafkach i szufladach, a następnie zaczęłam spisywać, co trzeba kupić. Na przykład tarkę, na przykład patelnię i garnek do makaronu, na przykład porządny nóż do chleba. Przed dziesiątą trzydzieści – wstaliśmy tuż po siódmej – zdołałam też wnieść do domu wszystkie rzeczy z samochodu. Pochowałam je w garderobie i w komodach.

Jakoś to będzie, odważyłam się pomyśleć. Będę robić tylko jedną rzecz i jakoś to będzie. Castor nadal leżał wyciągnięty przed kominkiem i, jak mi się zdawało, odczuwał błogi spokój. Pomyślałam, że ciekawie byłoby na chwilę móc zajrzeć w jego myśli. Ciekawie byłoby stać się psem, choćby na chwilę.

Niewykluczone, że byłoby to nad wyraz przerażające przeżycie.

Kiedy skończyłam rozpakowywanie i porządki, przez chwilę stałam na podwórku i próbowałam ocenić sytuację. Pomimo rześkiego wiatru znad leżącej wyżej północnej części wrzosowiska mgła za bardzo nie opadła. Z każdej strony widać było tylko na jakieś sto metrów, więc zamiast się wybrać na pieszą wyprawę, jak planowałam, wsiedliśmy do samochodu i ruszyliśmy do wioski po zakupy.

W sklepie – Winford Stores – udało mi się dostać zaledwie niewielką część tego, czego potrzebowałam. Właścicielka, krągła sześćdziesięciopięciolatka, była za to bardzo pomocna i wyjaśniła, że jeśli tylko wybiorę się do Dulverton, z pewnością większość z tego dostanę. Zapewne chodziło jej po głowie niedające się wypowiedzieć pytanie o to, kim jestem i co mnie sprowadza do malutkiego Winsford, mnie zaś po głowie chodziła równie niedająca się wypowiedzieć odpowiedź. Ale tego ranka o niczym więcej nie rozmawiałyśmy. Dostałam za to dokładne wytyczne. Do wyboru miałam dwie możliwości: A396 wzdłuż Exe przez Bridgetown i Chilly Bridge albo B3223, prowadzącą najpierw przez wrzosowiska, a potem w dół, wzdłuż Barle, drugiej co do wielkości rzeki w Exmoor. Spojrzałyśmy razem na mapę, którą najpierw od niej kupiłam, i zgodziłyśmy się, że w tamtą stronę lepiej pojechać pierwszą drogą, natomiast z powrotem – drugą. Zwłaszcza jeśli się mieszka na wrzosowisku, choć z jakiegoś powodu nie przyznałam jej się, że tak właśnie jest. Zapłaciłam za to, co kupiłam, w tym za tuzin nakrapianych jajek, które tego ranka przywieziono z położonej rzut beretem stamtąd Fowley Farm, a które ponoć były najsmaczniejsze i najzdrowsze w całym królestwie. Podziękowałam za pomoc i życzyłam jej miłego dnia. Odwzajemniła się tym samym, a wspomnienie jej ciepła i uprzejmości towarzyszyło mi przez spory kawałek drogi do Dulverton.

Pół godziny później zaparkowałam przed The Bridge Inn, stojącym przy starym kamiennym mostku nad Barle. Dulverton to bez wątpienia miasteczko, które zapewnia wszystko, czego tylko współczesny, czy też bynajmniej nie współczesny człowiek może potrzebować. Podczas dziesięciominutowego spaceru – niebo było szarobiałe, mgła się rozpierzchła, słońce było bliskie przedarcia się przez chmury – ja i Castor mieliśmy okazję stwierdzić, że są tam zarówno restauracje, jak i posterunek policji i straż pożarna, apteka, biblioteka, przeróżne sklepy, pub i herbaciarnia. Był nawet stary antykwariat, do którego nie mogliśmy nie zajrzeć, ponieważ na koślawych drzwiach widniał znak obwieszczający, że czworonożni przyjaciele są szczególnie mile widziani.

Bez pośpiechu zrobiliśmy zakupy, poszliśmy na niezbyt długą przechadzkę wzdłuż wartko płynącej rzeki Barle. Och, jakże się cieszę, że mogę napisać wartko płynącej, to chyba kwestia rekompensaty. Choć nie miałam pojęcia, skąd w rzece wzięło się tyle wody. Na koniec zjedliśmy tartę z mięsem jelenia z porcją zielonego groszku w The Bridge Inn.

To znaczy Castor musiał się zadowolić garścią psich smakołyków, które chętnie wyciągnięto dla niego spod baru.

Zauważyłam, że jest duża różnica między byciem samotną kobietą w średnim wieku a byciem samotną kobietą w średnim wieku z psem. Towarzystwo wyciągniętego pod moim stolikiem w pubie Castora w niewyjaśniony sposób dodawało mi naturalnego prestiżu i nadawało rację bytu. Było niczym niezasłużony bonus, z którego można ot, tak sobie skorzystać. Nie zniosłabym sytuacji, w której się znalazłam, gdybym nie miała oparcia w jego obecności. Nie byłam wprawdzie absolutnie pewna, czy to wszystko znajdzie szczęśliwy koniec, cokolwiek to banalne określenie miałoby oznaczać, nawet z tak niesamowitym towarzyszem życia u boku, ale wiedziałam, że przynajmniej jako tako zapanuję nad krótkimi odcinkami czasu. Minutami, godzinami, może nawet dniami. Zapewne psy też myślą i idą przez życie, używając takich właśnie miar. Kawałek po kawałku. W tym mają nad nami przewagę.

Ale na początku Castor należał do Martina. Kiedy dzieci się wyprowadziły, to on się upierał, że potrzebujemy jakiegoś domowego zwierzęcia, a przez zwierzę domowe rozumiał, rzecz jasna, psa, nic innego. Wychowywał się z mnóstwem kundli. W moim poukładanym dzieciństwie nie było miejsca na takie ekstrawagancje, sama nie wiem dlaczego. Musiałam się zadowolić samolubnymi kotami i kilkoma rybkami akwariowymi, które umierały dość szybko. I tyle. Ach tak, i bratem. I młodszą siostrą. Najchętniej w ogóle bym o niej nie wspominała, omijałabym ten temat szerokim łukiem, ale wiem, że to się nie uda.

Castor skończył siedem lat, wkroczył w rok ósmy. Rhodesian ridgeback. Nie słyszałam o takiej rasie, dopóki Martin nie przyszedł z psem do domu. Chyba nieśmiało marzył o tym, żeby zwierzę leżało u jego stóp w jego uniwersyteckim gabinecie, może nawet towarzyszył mu podczas wykładów. Tak się oczywiście nie stało. To ja zabierałam Castora na szkolenia i do weterynarza. Ja zajmowałam się wszystkimi praktycznymi sprawami, jakimi trzeba się zajmować, mając psa, i to ja chodziłam na dwa długie spacery dziennie.

Ponieważ to ja miałam czas.

Czy raczej wykorzystywałam swój czas, jak należy, ale nigdy nawet o tym nie rozmawialiśmy. Po prostu sprawiało mi to przyjemność. Spacerowanie po lesie i łąkach parę godzin dziennie z cichym i wiernym towarzyszem u boku, bez żadnego innego celu poza tym jednym – wędrowaniem w milczeniu na łonie natury – tak, już po kilku tygodniach to właśnie zajęcie stało się najważniejszym i najbardziej znaczącym w moim życiu.

Może mówi to coś o tym właśnie życiu.

Kiedy wracałam do Darne Lodge prowadzącą przez wrzosowiska pagórkowatą drogą, mgła się podniosła. Widać było okolicę w promieniu mili. Opuściłam szybę. Wydawało mi się, że gdzieś w oddali jest morze albo przynajmniej Kanał Bristolski. Wtedy z całą mocą poczułam, że jestem sama, porzucona, zupełnie nic nie znaczę. Pod wieloma względami łatwiej jest żyć bez horyzontów, we mgle, bez przestrzeni. W takich okolicznościach przynajmniej do mnie dociera, że muszę się zajmować prostymi praktycznymi sprawami: muszę podejmować decyzje i realizować plany, w przeciwnym razie wszystko się sypie. Kiedy żaden krok, żadne działanie, żadne przedsięwzięcie nie ma już sensu, kiedy równie dobrze można by robić coś zupełnie innego niż to, co się właśnie robi, i nie da się o tym zapomnieć, i sens można znaleźć tylko w błędach i występkach z przeszłości… cóż, wtedy szaleństwo czyha za rogiem.

Życie na wrzosowisku wiąże się z piękną i niebezpieczną wolnością, już wtedy zaczęłam to rozumieć. Zatrzymałam się na niedużym parkingu i pozwoliłam Castorowi przeskoczyć z tyłu na przednie siedzenie. Lubi to. Przytyka nos do wlotu powietrza i w ten sposób dostarcza sobie nieziemskiej dawki wrażeń zapachowych.

Albo zwiesza łeb za oknem, jak to robią psy na wsiach. Nikt na świecie nie wie, że tu jesteśmy.

Powtarzam: nikt na świecie nie wie, że tu jesteśmy.6

Martin był latem na Samos trzy razy. W roku 1977, 1978 i 1979. Kolektyw literacki kontynuował działalność jeszcze przez pięć lat, ale Tom Herold i Bessie Hyatt opuścili zarówno swój dom, jak i swoją wyspę na Morzu Śródziemnym we wrześniu 1979 roku. Druga powieść Bessie Hyatt – Męski krwiobieg – wyszła miesiąc później, kiedy już osiedli za Tazą w Maroku. Mieszkali tam aż do samobójstwa Bessie, do roku 1981.

W lipcu i sierpniu 1980 roku Martin gościł przez kilka tygodni w ich nowym domu w Maroku. Ja w tym czasie byłam w Sztokholmie, oczekiwałam narodzin Gunvalda. Wcześniej, w maju, wprowadziliśmy się do pierwszego wspólnego trzypokojowego mieszkania przy Folkungagatan. Nie wiem, co się dokładnie stało w Tazie, ale coś się stało. Kiedy Martin wrócił do Szwecji, był innym człowiekiem. Zrozumiałam to dopiero kilka lat później. Mieliśmy zamiar zostać rodzicami, ale nie znaliśmy się zbyt długo. Kiedy byłam w ciąży, nie obeszło się bez komplikacji, więc koncentrowałam się na tym, co się działo z moim ciałem, na wewnętrznych, nie zewnętrznych przemianach.

W każdym razie nie rozmawialiśmy dużo o Tazie. Ani przed samobójstwem Bessie Hyatt, ani po. W tamtych latach sporo pisano o Hyatt i Heroldzie. Pewien angielski producent zaczął nawet kręcić film o ich życiu z dwojgiem relatywnie znanych aktorów w rolach głównych, ale z nieznanych przyczyn przerwał. Pewnie poszło o brak pieniędzy albo adwokaci Toma Herolda zagrozili mu pozwem.

Ale Martin nigdy nic nie opublikował na ten temat, ani jednego zdania, a kiedy dużo później zapytałam go – raczej przypadkiem, nie z czystej ciekawości – odparł jedynie, że musi dotrzymać pewnych obietnic. Nie, nie odpowied ział, zasugerował mi to. Teraz, kiedy się nad tym zastanawiam, jestem pewna, że tak właśnie było.

Tom Herold żył jeszcze kilka ładnych lat i nadal był sławny. Mieszkał w Maroku, choć już nie w Tazie, aż do początku nowego tysiąclecia, kiedy to przeprowadził się do Anglii. Wydał jeszcze ponad dwadzieścia tomów wierszy, trzy powieści i jakieś wspomnienia. Ukazały się po jego śmierci w 2009 roku. Poza tym w latach dziewięćdziesiątych wyreżyserował i wyprodukował dwa oryginalne filmy długometrażowe, choć wśród szerszej, niezwiązanej z literaturą publiczności jego sława sięgnęła zenitu w maju 2003 roku, kiedy w swoim domu w Dorset obciął młodemu włamywaczowi głowę tysiącletnią arabską szablą. Złodziej był uzbrojony zarówno w nóż, jak i broń palną, więc Toma po procesie całkowicie oczyszczono z zarzutów.

Zdążył jeszcze zaliczyć krótkie małżeństwo – mniej więcej w latach 1990–1995. Jego wybranką była młoda Marokanka o imieniu Fatima, ale i oni pozostali bezdzietni.

O Tomie Heroldzie pisano przez całe jego życie, mimo że unikał rozgłosu. Nigdy nie udzielał wywiadów, nawet w tych okresach, kiedy atakowali go wszelkiej maści dziennikarze. Szczególnie po samobójstwie Bessie urządzili na niego prawdziwą nagonkę. Wiele osób obwiniało go o śmierć młodej żony. Spekulowano o nadużywaniu narkotyków i różnych rytuałach okultystycznych. Ale Herold nigdy nie skomentował swojego małżeństwa, choćby słowem. Dlatego kiedy niemal trzydzieści lat po samobójstwie Bessie i po jego śmierci wydano jego wspomnienia, wszyscy sporo się po nich spodziewali. Nie było zresztą jasne, czy przed śmiercią Herold zgodził się na publikację, czy to jego wydawca wziął sprawy w swoje ręce. Herold nie miał w zasadzie żadnych spadkobierców i nie napisał testamentu. Zabił go złośliwy nowotwór jelita grubego i według jego nielicznych przyjaciół ostatnie lata jego życia były naznaczone bólem i zwątpieniem.

W każdym razie Suma dni rozczarowała, zarówno w sensie literackim, jak i rynkowym. Recenzenci byli wyraźnie sceptyczni, ci zaś, którzy spodziewali się autodemaskatorskich opisów, zwłaszcza dotyczących lat spędzonych z Bessie Hyatt, srodze się rozczarowali. Te tak zwane wspomnienia okazały się w dużej mierze ogólnymi obserwacjami, dość miałkimi i bez finezji. Jedyne nieco bardziej osobiste rozdziały dotyczyły wakacji, które jako dziecko spędzał z jakąś kuzynką na farmie w Walii. Nazwisko Bessie Hyatt pojawiło się dwa razy, natomiast ich słynnemu związkowi poświęcono w sumie jakieś trzy i pół strony. Dodatkowo w opinii większości książka była słabo zredagowana i mimo że Herold był tak znany w wielu krajach, nie doczekała się międzynarodowej promocji.

Obie powieści Bessie Hyatt – Zanim runę i Męski krwiobieg – trzydzieści lat po jej śmierci sprzedano w ponad dwudziestu pięciu milionach egzemplarzy na całym świecie, co mniej więcej dziesięciokrotnie przewyższyło wyniki sprzedaży dzieł Herolda.

– Rozumiem – powiedział Eugen Bergman tamtego październikowego dnia przy Sveavägen. – Jak obszerny jest twój materiał, tak plus minus?

– Tysiąc stron – odparł Martin, wzruszając lekko ramionami. – Plus minus sto. Potrzebuję pół roku, żeby to jakoś uporządkować. Może i więcej, ale na początek powiedzmy pół roku.

– Hm…

– Jeśli chodzi o Maroko… – ciągnął Martin, rzucając mi porozumiewawcze spojrzenie, oznaczające, że omówiliśmy tę sprawę, że jedziemy na tym samym wózku. Na stabilnym wózku naszego związku, pokonującym trudny teren. Nasuwało mi się tysiąc różnych skojarzeń i nagle mnie zemdliło. – Nadal mam tam wielu znajomych, no i zawsze dobrze jest być we właściwym miejscu.

– Hm… – powtórzył Bergman i powoli podniósł się z obrotowego krzesła. Stanął przy oknie i przez chwilę patrzył na kościół Adolfa Fredrika. W charakterystyczny sposób przeniósł ciężar ciała z pięt na palce. Ręce założył za plecami. Włosy miał w nieładzie. Za oknem był piękny jesienny dzień.

Martin dał mi skinieniem znak, żebym się nie odzywała. Rozejrzałam się po pokoju. Sprawdziłam, gdzie w razie potrzeby mogłabym ewentualnie zwymiotować. Obstawiłam kosz na śmieci obok biurka.

– A Bessie Hyatt? Wtedy? – wymamrotał to cicho, jakby mimochodem, nie odwracając się do nas.

– Oczywiście – odpowiedział Martin swoim neutralnym, dyskretnym tonem. – Przecież to o to w tym wszystkim chodzi.

Równie dobrze mogłoby chodzić o to, jak wyleczyć zgagę lub jaki dach położyć na wychodku w ogrodzie. Mdłości zaczęły ustępować. Bergman wrócił do biurka i założył okulary. Zsunął je na czubek nosa i popatrzył na nas, jakbyśmy byli rebusem, który właśnie próbuje rozwiązać.

– Tak, rozumiem, że potrzebujecie odskoczni. Ze względu na tę wariatkę i w ogóle.

Podsumował Eugen Bergman, wydawca, patafizyk i stary dobry znajomy.

O dalszym ciągu tej rozmowy już opowiedziałam.

Plan był prosty. Martin przedstawił mi go miesiąc przed spotkaniem z Bergmanem, a ja zgodziłam się bez szczególnego namysłu. Może to był błąd, oczywiście, że był – nie to, że nie przemyślałam sprawy, ale to, że w ogóle powiedziałam „tak”. Takie czy inne rozważania nic by nie dały, w tej sytuacji trzeba było postawić na intuicję, nie na logiczne czy emocjonalne kalkulacje.

Możliwe, że podjęłam złą decyzję. Cholernie złą.

Ale miałam świeżo w pamięci spotkanie z Magdaleną Svensson, to pewnie przez to.

– Zniknijmy na pół roku – powiedział Martin. – Pozwólmy sobie na taki luksus.

– Co dokładnie masz na myśli?

Przez chwilę udawał, że się zastanawia, mierzył mnie tym swoim szczerym wzrokiem, który przez tyle lat był jego asem w rękawie, ale wtedy już nie.

– Mam na myśli to… to, żebyśmy wyjechali na sześć miesięcy, nikomu nie mówiąc, dokąd się wybieramy.

– Ach tak?

– Całkiem realny byłby wyjazd do Maroka. Pocztę moglibyśmy przekierować do Marrakeszu albo Agadiru. Poste restante nadal się sprawdza. Będziemy odbierać listy, kiedy nam się zachce. A jeśli będziemy musieli się skontaktować ze światem, znajdziemy kafejkę internetową. Żadnych komórek, mam tak cholernie dość komórek. Tylko ty i ja… czas na refleksje, zaleczenie ran i na co tylko chcesz.

– Myślisz o jakimś konkretnym miejscu? – zapytałam. – O jakimś domu?

Ostatnimi czasy Martin był w Maroku raz. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych, o ile dobrze pamiętam. Chodziło o jakieś zlecenie z uniwersytetu, o kilku sufickich poetów czy coś takiego. Wydłużył tamten pobyt o tydzień urlopu. Może spotkał wtedy Herolda, może nie. Nigdy nie rozmawialiśmy o tym, co tam robił. Sama nie wiem czemu. Może w tym samym czasie trzeba się było borykać z kryzysem w Domu Małp. Albo w Piaskownicy. Obie instytucje zazwyczaj kilka razy do roku implodowały.

– Mamy kilka możliwości – odparł. – Wciąż znam tam kilka osób.

– I naprawdę masz tysiąc stron? – zapytałam, bo i o tym mi opowiedział.

– Oczywiście.

– I masz zamiar napisać historię o nich? O Heroldzie i Hyatt?

– A dlaczego nie? – odparł z obojętną miną.

Pomyślałam o złożonej przed ponad trzydziestu laty obietnicy milczenia i uznałam, że najwidoczniej śmierć Herolda go z niej zwolniła. Nie poruszałam więc tego tematu.

– A co według ciebie mielibyśmy zrobić z domem? – zapytałam. – I z Castorem?

– Chałupę wynajmiemy. Albo zostawimy pustą, jak wolisz. Castora zabierzemy. Ma przecież paszport, bez problemu można z nim wjechać do Maroka. Myślę, że wyjechać też. A jeśli nie, to go przeszmuglujemy. Już to robiliśmy.

Widocznie przygotował sobie zawczasu wszystkie odpowiedzi.

– Jesteś pewien, że jej nie zgwałciłeś? – zapytałam. – Jesteś pewien, że się zgodziła na seks?

Na to też miał odpowiedź. Nie powiedziałam mu, że byłam w Göteborgu i że z nią rozmawiałam.

– Dobrze – zgodziłam się. – Może to niegłupi pomysł.

– Gdy mocno wieje, trzeba się zgiąć wpół – powiedział.

Podjęliśmy więc decyzję. Pamiętam, że jedynym uczuciem, na jakie mogłam się zdobyć, była obojętność.